Χρυσόφτερος δεσμώτης

Εκατό φτερωτά λιοντάρια του Αγίου Μάρκου φρουρούσαν άγρυπνα τη Κέρκυρα. 99 ήταν λίθινα – ένα, μονάκριβο, χρυσό. Εκείνο, με υπόκωφο βρυχηθμό που αντηχούσε τον αρχαίο, συσπειρωμένο λέοντα «του Μενεκράτους»,[1] έστεφε την απόρθητη πύλη του Παλαιού Φρουρίου, στη Κόντρα-Φόσσα. Σήμερα το επίχρυσο θηρίο της Γαληνότατης Δημοκρατίας «κρατείται» ως μουσειακό έκθεμα στα διαβόητα υπόγεια του Πύργου του Λονδίνου.[2] Το Φρούριο, κτίσμα βενετικό στη κατασκευή και τη φυσιογνωμία, χλευάζει ο μίζερος θυρεός του έκπτωτου οίκου των Γλυξβούργων, που μακροημερεύει παρά τη Μεταπολίτευση!

Η Ιστορία φάνηκε μεγαλόψυχη στους κορφιάτες λέοντες – παρά τον κίνδυνο στον οποίο τους εξέθετε ο Ιταλικός «ιρρεδεντισμός», ψευδοαλυτρωτική ιδεολογία που εποφθαλμιούσε την Αδριατική μετά την ενσωμάτωση της Βενετίας και της (ακτινοβολούσας μέσω Βατικανού σε καθολικούς θύλακους) Ρώμης:
– Η ανιστόρητη «τεκμηρίωση» ιταλικών αξιώσεων στο βενετικό παρελθόν με αξιοποίηση των γλαφυρών εμβλημάτων του Αγίου Μάρκου, προξένησε εκτεταμένους βανδαλισμούς κατά των ανύποπτων θηρίων στη Δαλματία και την Ιστρία (στις σημερινές Κροατία και Σλοβενία).
– Στη Κέρκυρα λεοντοκτόνα «αντίποινα» (μετά το φασιστικό κρεσέντο 1923-1943) συνέτριψαν το λέοντα της άτυχης Πορταρηάλας, προκλητικά στημένο επί Ιταλικής κατοχής στο στηθαίο της Ιονίου Ακαδημίας.[3]

Ευτυχώς, εδώ το φτερωτό λιοντάρι είχε παραμείνει προσφιλές – αφότου συνδέθηκε ιστορικά με την Επτάνησο Πολιτεία, πραγματικό ιστορικό πυρήνα της νεώτερης Ελληνικής Πολιτείας [βλέπε σχετικά εδώ: Η ΕΝΩΣΗ ΩΣ ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΑΝΙΔΡΥΣΗ]. Αξιοσημείωτο ότι, υπό την αύξουσα επιρροή των Καποδίστρια, στη σημαία της Επτανήσου τέθηκε ο βενετικός λέων με 7 βέλη της πόλης Capodistria (του σλοβενικού Κοπέρ).[4]

“Rule Britannia”: φάλτσο φινάλε

Είναι ομιχλώδης η περιέλευση στους Βρετανούς του χρυσού λέοντα, αλλά τεκμηριωμένο ότι οι υπ’ ατμόν αρμόδιοι του 1864, στη δυναμιτισμένη μαζί με τα κερκυραϊκά φρούρια ατμόσφαιρα των «πομπηιανών» τελευταίων ημερών της Προστασίας, αφαίρεσαν τη γλυπτή Βρεταννία από το σύμπλεγμα του κορφιάτικου ατίμονου καραβιού στην επίστεψη του Ανακτόρου. Το βρετανικό φλέγμα ενέπνεε ψυχραιμία: οι 2 ακρωτηριασμένοι κολοσσοί (η Βρεταννία και ο λέοντας όπου ακουμπούσε, αντίγραφο έργου του Canova) εκπλειστηριάστηκαν επιτόπου – «σε φανταχτερές τιμές», σημειώνει το ρεπορτάζ των Τάιμς.[5]

Για τη πατρότητα του συμπλέγματος, συμπλέκονται 2 τοπικά χρωματισμένες παραδόσεις:
– Στο Βροκίνη, τη κολοσσική Βρεταννία ύψους 12 αγγλικών ποδών (: 4 μέτρων), εκτελεί το 1822 ο Μαλτέζος γλύπτη Dimech, σε μαλτέζικο τούφο, με πρόπλασμα και καθοδήγηση του Κερκυραίου γλύπτη Παύλου Προσαλέντη (1784-1837), πιονιέρου της αναγέννησης της ελληνικής γλυπτικής (και πλαστικής: λόγω «συνεχών εις ορείχαλκον χύσεων», φρονεί ο Βροκίνης, πέθανε από «φλόγωσιν»).[6]
– Στον άλλο γωνιόλιθο του Ιονίου, τη Μάλτα, σπεύδουν να πιστώσουν συνολικά το γλυπτό διάκοσμο του κερκυραϊκού οικοδομικού προγράμματος του 1819-1823 (Ανάκτορο, Περιστύλιο) στο Vincenzo Dimech (1768-1831), εξέχουσα μορφή της μαλτέζικης γλυπτικής, που διδάσκει στο εκεί πανεπιστήμιο ήδη το 1806.[7]

Η ιδιοτροπία του μαλτέζικου τούφου υπαγόρευσε επιστράτευση τεχνίτη με εγνωσμένη πείρα. Το σχεδιαστικό μέρος όμως ανήκει στον Προσαλέντη: μάλιστα, πρόπλασμα του λιονταριού σε κιμωλία (δουλειά του Κερκυραίου) μεταφέρεται στη Μάλτα ως πρότυπο – εκεί διασώζεται σήμερα, στη Κρατική Σχολή Τεχνών.[8]

Σύμφωνα με το Βροκίνη, με την αποχώρησή τους από τη Κέρκυρα προς τη Μάλτα τις 2 Ιουνίου/ 21 Μαΐου 1864 οι Βρετανικές δυνάμεις συναποκομίζουν τα αγάλματα[9] – που έχουν ήδη «εκποιηθεί». Κανένα πρόσκομμα δεν συνάγεται στην (τυπικότατη κατά τα άλλα) διαδικασία παράδοσης και παραλαβής του Ανακτόρου. Έκτοτε τα γλυπτά καταχωνιάζονται, προφανώς, σε ιδιωτική συλλογή της «μητρόπολης».

Νομικές εκκρεμότητες

Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, η ιδιοποίηση των παλλαδίων είναι μετέωρη: η Βρετανία παρέμεινε στην Επτάνησο ως «προστάτιδα δύναμη» (που αμειβόταν πλουσιοπάροχα για το στρατό της), και δεν μπορούσε να συναποκομίσει λάφυρα κατά το δίκαιο του πολέμου:
– Στη πιο σκοτεινή περίπτωση του βενετικού λέοντα, προκύπτει υπεξαίρεση τοπικής δημόσιας περιουσίας, εξαρτήματος του Φρουρίου επί του οποίου δεν μπορεί να θεμελιωθεί καμία αξίωση της Προστάτιδος.[10]
– Στη περίπτωση της γλυπτής Βρεταννίας, στοιχειοθετείται σαφώς από τις μαρτυρίες της εποχής υπεξαίρεση δημόσιας περιουσίας του Επτανησιακού ομοσπονδιακού κράτους, καθώς το Ανάκτορο ανεγείρεται με αφειδή δαπάνη Ιονικού χρήματος – συνολικά 45 χιλιάδες στερλίνες.[11]

Ενώ πλησιάζει η συμπλήρωση 150 χρόνων από την Ένωση, η αποκατάσταση στο φρουριακό του θώκο του («γνωστής κατοικίας» και υπό την κατοχή του βρετανικού Δημοσίου) χρυσού λέοντα, και η επανένωση του γλυπτού συμπλέγματος της Βρεταννίας στην επίστεψη του Ανακτόρου, κρίνεται επιβεβλημένη. Σπανιότατα, άλλωστε, η κατακράτηση τέτοιων απαλλοτριωμένων παλλαδίων κυοφόρησε αίσιες εκβάσεις.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ [*] Χάριτες οφείλω στο φίλο Κερκυραίο λόγιο Γιώργο Ζούμπο, τον οποίο υπέβαλα στον κόπο να αναζητήσει, με τη μεθοδικότητα και την προθυμία που τον χαρακτηρίζει, στοιχεία για τη Βρεταννία – καθοδηγώντας τον, μάλιστα, με αποκλειστική μου ευθύνη, σε εσφαλμένη κατεύθυνση. Για λογαριασμό μου, εξάλλου, ο ίδιος απευθύνθηκε στον καλό Κερκυραίο ιστορικό Σπύρο Γαούτση, τον οποίο δεν είχα ακόμα τη χαρά να γνωρίσω, και επίσης ευχαριστώ.
[1] Ο αρχαίος επιτύμβιος λέοντας που ανακαλύφθηκε επί Βρετανικού προτεκτοράτου (στη γειτονιά του μνημείου-κενοτάφιου του Μενεκράτους, πρόξενου των Κερκυραίων στην παραθαλάσσια πόλη της Φωκίδας Οιάνθεια) είναι ένα πρελούδιο της μεγάλης κερκυραϊκής γλυπτικής στα τέλη του 7ου – αρχές του 6ου αιώνα π.Χ., βλέπε την άρδην αναθεωρημένη θεώρηση της αρχαϊκής κερκυραϊκής γλυπτικής στο: Δοντάς, Γ.Σ., «Σκέψεις, προβληματισμοί και προτάσεις για την γλυπτική της Κέρκυρας στους αρχαϊκούς και τους πρώιμους κλασικούς χρόνους», στο Πετράκος, Β.Χ. (έκδοση), Έπαινος Ιωάννου Κ. Παπαδημητρίου, Αθήναι 1997, σς. 53-170, ιδίως 130-134.

[2] Βλέπε τη φωτογραφία του, αναρτημένη από τον Brian McMorrow, στη διαδικτυακή διεύθυνση: www.pbase.com/bmcmorrow/image/47605233
[3] RIZZI, Α., «Τα λιοντάρια του Αγίου Μάρκου στην Κέρκυρα», στο CONCINA, E. – ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ-TESTONE, Α. (επιμ.), Κέρκυρα: Ιστορία, Αστική ζωή και Αρχιτεκτονική 14ος-19ος αι. (Κατάλογος Έκθεσης), σς. 79-83, ιδίως 82-83.
[4] Ο Alberto Rizzi, στο ίδιο, ιδίως σ. 82, αλιεύει σπουδαίο μαργαριτάρι και το ξαναρίχνει, παραβλέποντας το ρόλο των Καποδίστρια, στο νερό: «Ο μαρκιανός λέοντας των Επτανήσων δεν είναι… πρωτότυπο εικονογραφικό θέμα… ένα παρόμοιο, προγενέστερο… λέοντα της σημαίας της πόλης Capodistria… βαστάζει το βιβλίο με το σταυρό και τα τόξα… Δεν κατορθώσαμε να βρούμε έναν εύλογο δεσμό ανάμεσα στο λιοντάρι της Capodistria και εκείνο της Κέρκυρας.»
[5] “The Times”, 14.6.1864, όπως παρατίθεται στο HOLLAND, R. – MARKIDES, D., The British and the Hellenes. Struggles for mastery in the Eastern Mediterranean 1850-1960, Oxford 2006, σ. 76 σημ. 150.
[6] ΒΡΟΚΙΝΗΣ, Λ., Βιογραφικά σχεδάρια των εν τοις γράμμασιν, ωραίαις τέχναις και άλλοις κλάδοις του κοινωνικού βίου διαλαμψάντων Κερκυραίων, τ. Α’, Κέρκυρα 1877, σς. 230-231, 234, όπως παρατίθεται στο: ΧΡΗΣΤΟΥ, Θ., Η Γλυπτική στα Ιόνια Νησιά, Κέρκυρα 2001, σς. 41-42, 29. [7] ELLUL, M., “Art and Architecture in Malta in Early Nineteenth Century”, στο: Proceedings of History Week 1982, Malta 1983, σς. 1-19, ιδίως 15-17 – διαθέσιμο στο διαδίκτυο ως εξής: www.geocities.com/thierenswilliam/proceedingsofhistoryweek1982/artandarchitectureinMaltaintheearlynineteenth.pdf [8] Στο ίδιο, ιδίως σ. 16.
[9] ΒΡΟΚΙΝΗΣ, στο ίδιο, σ. 419, όπως παρατίθεται στο: ΧΡΗΣΤΟΥ, στο ίδιο.
[10] Απομένει ανοιχτό το ενδεχόμενο οι Βρετανοί να μην αποσπούν το βενετικό λιοντάρι από τη Κέρκυρα, αλλά από τους Γάλλους σε γαλλικό έδαφος: επιφανή σύμβολα Γαληνοτάτης καθαιρούνται το 1797 – ενώ ο Ναπολέων συλλέγει στο Παρίσι πληθώρα θησαυρών, ανάμεσα στους οποίους και τα 4 άλογα «του Αγίου Μάρκου» (: του Λύσιππου, κλοπιμαία από την Κωνσταντινούπολη, που τα είχε λαφυραγωγήσει παλαιότερα). Οι Βρετανοί βαρύνονται με την απόδειξη.
[11] Το Ανάκτορο των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου, από το ομώνυμο τάγμα που ιδρύει κατά την «ανθυπατική» αρχή του στις κτήσεις της Μεσογείου (εκτός των Ιονίων: τη Μάλτα, και το Γιβραλτάρ) ο Sir Thomas Maitland – “King Tom” κατά τους Εγγλέζους και «Μαίτελας» κατά τους Κερκυραίους ποπολάρους – αποτιμάται σε 45.000 λίρες στερλίνες, βλέπε συνοπτικά στα: Zucconi, G, «Η βρετανική Κέρκυρα: Αρχιτεκτονική και αστικές στρατηγικές στην πρωτεύουσα του Ιόνιου Κράτους», και Δημακόπουλος, Ι., «Το ανάκτορο των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου», αμφότερα στο CONCINA, E. – ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ-TESTONE, Α. (επιμ.), στο ίδιο, σς. 95-103 (ιδίως 97) και 105-111 (ιδίως 110) αντίστοιχα.

πηγή : Αριστοτέλης Κ. Κοσκινάς  http://www.corfutopia.gr

* * *