«Αυτοβιογραφία και το αρχείο του Αλέκου Ξένου»

Με αφορμή μια έκδοση

Για τον Αλέκο Ξένο, το «συνθετη της Αντίστασης»

«Ο Ξένος διωκόμενος από τις αρχές κατοχής φεύγει μαζί με τη γυναίκα του και με τη βοήθεια του Ε.Α.Μ. φθάνει στην Ευρυτανία όπου έδρευε η 8^η μεραρχία του Ε.Λ.Α.Σ.»

Γιώργος Ζουμπος

Η έκδοση του Μουσείου Μπενάκη

Κυκλοφορησε πρόσφατα  από το Μουσείο Μπενάκη και σε επιμέλεια του Αλέξανδρου Χαρκιολάκη η «Αυτοβιογραφία και το αρχείο του Αλέκου Ξένου»
Η έκδοση περιλαμβάνει την «Αυτοβιογραφία» του συνθέτη (σχολιασμένη από τον Αλέξανδρο Χαρκιολάκη) και το «Χρονολόγιο» της ζωής του (συνταγμένο από το ζακυνθινό λόγιο Διονύση Σέρρα).
Την αναλυτική καταγραφή του προσωπικού Αρχείου του συνθέτη (το οποίο βρίσκεται στο Τμήμα των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη) κάνει η Βαλεντίνη Τσελίκα, την Εργογραφία του ο Διονύσης Μπουκουβάλας και τη δισκογραφική του παραγωγή ο Θωμάς Ταμβάκος.
Πέρα από το γοητευτικό ύφος της «Αυτοβιογραφίας», η αξία της είναι σημαντική καθώς ο Αλέκος Ξένος υπήρξε ένας από τους συνδιαμορφωτές της ιστορικής πραγματικότητας μιας εξαιρετικά κρίσιμης για την Ελλάδα εποχής. Ήταν μέλος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και δραστήριος συνδικαλιστής. Σημειώνει ο ίδιος: «ήμουν ένας καλλιτέχνης και λαχταρούσα να εκφράσω με την τέχνη μου τα οράματα της ψυχής μου, τους παλμούς της εποχής μας, τους πόθους του εργαζόμενου λαού μας».

 Στο βουνό

Ο Ξένος διωκόμενος από τις αρχές Kατοχής φεύγει μαζί με τη γυναίκα του και με τη βοήθεια του Ε.Α.Μ. φθάνει στην Ευρυτανία όπου έδρευε η 8^η μεραρχία του Ε.Λ.Α.Σ. και ήδη πρόσφερε στον αγώνα ο συνθέτης Άκης Σμυρναίος (σταδιακά συμμετέχουν και άλλοι γνωστοί συνθέτες όπως ο Θεοδωράκης). Στις ελεύθερες περιοχές πνέει πλέον ο άνεμος μιας καινούργιας ζωής και ένα από τα ουσιαστικά της γνωρίσματα είναι η πολιτιστική αφύπνιση των πληθυσμών των ορεινών περιοχών με τη μουσική, τα τραγούδια, τις συναυλίες, τις απαγγελίες και τις θεατρικές παραστάσεις. Εδώ ο Ξένος μελοποιεί σειρά από τραγούδια και ύμνους για τον αγώνα και συνθέτει μουσική για τις παραστάσεις του κουκλοθέατρου του Ν. Ακίλογλου. Στο πρώτο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ε.Π.Ο.Ν. συγκεντρώνει περίπου 180 αντιστασιακά τραγούδια από όλη την Ελλάδα, με πλούσια θεματολογία, τα οποία γράφτηκαν από άγνωστους λαϊκούς αγωνιστές και γνωστούς μουσικούς (το 1944 συνθέτει τον «Ύμνο του ΕΛΑΣ» σε στίχους Σοφίας Μαυροειδή-Παπαδάκη). Για το συνθετικό του έργο, το οποίο περιλαμβάνει και μεγάλη συμφωνική παραγωγή (με κορυφαίο έργο τη «Συμφωνία της Αντίστασης»), πέρασε στην ιστορία ως ο «Συνθέτης της Αντίστασης».

  Ο ψηφιακός δίσκος

Η έκδοση περιλαμβάνει ψηφιακό δίσκο με τρία σημαντικά συμφωνικά έργα του Ξένου. Τα εκτελεί η Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΑ υπό τη διεύθυνση του κερκυραίου (και πρόωρα χαμένου) μαέστρου Ευθύμιου Καβαλιεράτου.
Είναι η «Συμφωνία αρ.1 της Αντίστασης», το συμφωνικό ποίημα  «Σπάρτακος»  και «Ο Διγενής δεν πέθανε».

Ο Αλέκος Ξένος στη Ζάκυνθος το 1970

Η «Συμφωνία αρ.1 της Αντίστασης», είναι  ένα από τα σημαντικότερα και πιο αντιπροσωπευτικά έργα του συνθέτη, πρωτοπαίχτηκε στην Ελλάδα μόλις το 1979, με αρχιμουσικό Ευθύμιο Καβαλλιεράτο και την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Το έργο, που μετουσιώνει τις προσωπικές εμπειρίες του δημιουργού ως αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, περιλαμβάνει μοτίβα γνωστών αντιστασιακών τραγουδιών και βραβεύτηκε το 1952 στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Νεολαίας στο Βουκουρέστι.
Ο ίδιος ο Αλέκος Ξένος αναφέρει για το συμφωνικό ποίημα  «Ο Διγενής δεν πέθανε» και το μήνυμά του: «Μπορεί να σκοτώσεις τον άνθρωπο, αλλά όχι τις ιδέες του». Το έργο είναι εμπνευσμένο από την ηρωική θυσία του Νίκου Μπελογιάννη και γράφτηκε  «σε μια ευφορία ψυχής, γιατί είναι ένα έργο αισιόδοξο, (…) παρ’ όλα αυτά που περάσαμε, τις κακουχίες, τους φόνους, τα κυνηγητά». Η πρώτη εκτέλεση του έργου έγινε από τη Συμφωνική Ορχήστρα του ΕΙΡ (1952), σε διεύθυνση Ανδρέα Παρίδη και με τον ίδιο μαέστρο παρουσιάστηκε στο Λένινγκραντ το 1958, όπου ενθουσίασε – «κι ο ίδιος ο Σοστακόβιτς είπε πολλά καλά λόγια», έλεγε ο Αλέκος Ξένος.

Ο Στέλιος Τζερμπίνος για τον Αλέκο Ξένο

Ο ζακυνθινός λόγιος Στ. Τζερμπίνος κατατάσσει τον Επτανήσιο πρωτομάστορα της έντεχνης ελληνικής μουσικής στους κορυφαίους Έλληνες συνθέτες και σημειώνει «Ο Αλέκος Ξένος μετουσίωσε στο έργο του ιδανικά και αξίες». Το έργο του σαν σύνολο είναι οικουμενικό και εκφράζει τον συνθέτη με τον τρόπο εκείνο που οι άξιοι δημιουργοί διαιωνίζουν την προσωπικότητά τους. Έργο που λειτουργεί ενάντια στον καιρό και επιβάλλει την καταξίωση, για αυτό και δίκαια ονομάστηκε «συνθέτης της αντίστασης και της ειρήνης».

* * *