H Κέρκυρα, με πληθυσμό 100.000 κατοίκους, κατέχει δίκαια τον τίτλο του νησιού της μουσικής, καθώς στην πόλη και στην ύπαιθρο δραστηριοποιούνται περισσότερες από 20 φιλαρμονικές, στις δράσεις των οποίων συμμετέχουν εκατοντάδες άτομα κάθε ηλικίας.
Μία από τις φιλαρμονικές αυτές, η δεύτερη σε αρχαιότητα, έχει το όνομα του γενάρχη της Επτανησιακής Μουσικής Σχολής και συνθέτη του «Yμνου εις την Ελευθερίαν», Νικόλαου Χαλικιόπουλου Μάντζαρου, και η ίδρυσή της, πριν από 134 χρόνια, είναι αποτέλεσμα προσπάθειας πολιτιστικής έκφρασης εργατών και επαγγελματιών της πόλης.

Ο «Ψυχαγωγικός Συνεταιρισμός»

Ο βασικός πυρήνας των ιδρυτών της «Μάντζαρος» προέρχεται από μια σοσιαλιστική ομάδα, η οποία δραστηριοποιούνταν στην Κέρκυρα στις αρχές του 1890, χωρίς όμως να γνωρίζουμε περισσότερα στοιχεία, πέρα του ότι στεγαζόταν στην οδό Αγίων Πάντων. Ο πρώτος κανονισμός με 28 άρθρα ψηφίζεται στις 21 Ιούνη 1890, οπότε και εκλέγεται η πρώτη διοίκηση με παρόντες 15 Κερκυραίους, ενώ λίγες μέρες αργότερα εγκρίνεται η
σφραγίδα του Συλλόγου, η οποία είχε κυκλικά τις λέξεις «Ψυχαγωγικός Συνεταιρισμός ενΚερκύρα», στη μέση «Ισότης, Αδελφότης»…
Η πρώτη εμφάνιση του Μουσικού Σώματος, με 30 μουσικούς, πραγματοποιείται το Πρωτοκύριακο του 1890 (1η Κυριακή του Νοέμβρη, 4 του μήνα εκείνη τη χρονιά, οπότε γίνεται στην Κέρκυρα μία από τις λιτανείες του
σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνα), με αρχιμουσικό τον Αναστάσιο Ρινόπουλο. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, κάποιοι από τους μουσικούς πρέπει να προέρχονταν από την πρώτη Φιλαρμονική που είχε ιδρυθεί στα 1840.

Η «Μάντζαρος» στην τοποθεσία Ανάληψη, κατά τη διάρκεια εκδρομής με το σωματείο «Εργατική Αδελφότης», κατά το έτος 1897 ή 1898

Μία Φιλαρμονική Εταιρεία της εργατικής τάξης

Στις αρχές Νοέμβρη ο «Ψυχαγωγικός» παίρνει το όνομα «Μουσικός Σύλλογος “Μάντζαρος”» και από τις 18 του ίδιου μήνα την οριστική ονομασία «Φιλαρμονική Εταιρεία “Μάντζαρος”».
Τότε συζητιέται και ψηφίζεται το νέο καταστατικό με 84 άρθρα, στο 1ο άρθρο του οποίου οριζόταν ως σκοπός της Εταιρείας «η διατήρησις Μουσικού θιάσου προς ψυχαγωγίαν της εργατικής τάξεως». Το 5ο άρθρο εξάλλου όριζε σε 100 τους ιδρυτές, οι οποίοι έπρεπε «…να ανήκωσιν εις την εργατικήν της νήσου Κέρκυρας τάξιν».
Τον Γενάρη του 1891, με πρόταση του Ρινόπουλου, ο μουσικός Μιχαήλ Παπαδάτος προάγεται σε επαναλήπτορα και η διοίκηση επιφυλάσσεται να ορίσει τα διακριτικά στη στολή του. Η ενέργεια αυτή έρχεται σε αντίθεση με τις αντιλήψεις που υπάρχουν μεταξύ των μουσικών και το Μουσικό Σώμα αντιδρά στέλνοντας αναφορά προς τη διοίκηση, όπου γράφει: «…άπαντες είσιν ίσοι και ουδείς φέρει βαθμόν διακριτικόν εν τη στολή…». Η διοίκηση, προκειμένου να αποφύγει τη δημιουργία προστριβών, προτιμά να μην αντιδράσει ώστε «…προϊόντος του χρόνου η υπόθεσις αύτη εξομαλυνθεί…».
Στις αρχές του 1891 παραιτείται ο πρώτος αρχιμουσικός Αναστάσιος Ρινόπουλος και στις 26 Μάρτη 1891 τη θέση καταλαμβάνει ο Λεωνίδας Ραφαήλοβιτς. Οι μουσικοί αντιπροσωπεύονταν τότε στις συνεδριάσεις του Σώματος των Ιδρυτών σύμφωνα με το άρθρο 19 του ισχύοντος τότε κανονισμού. Μάλιστα στη συνεδρίαση της 1ης Δεκέμβρη έλαβαν μέρος 42 ιδρυτές και 18 μουσικοί.

Η αλλοτρίωση αρχίζει…

Το καταστατικό του 1890 (είναι το δεύτερο από την ίδρυση του «Ψυχαγωγικού») όριζε ότι έπρεπε οι ιδρυτές «…να ανήκωσιν εις την εργατικήν της νήσου Κέρκυρας τάξιν». Oμως με την πάροδο του χρόνου το μέτρο ατονεί σεμεγάλο βαθμό και στις 18 Απρίλη 1893 γίνεται σχετική συζήτηση στο Σώμα των Ιδρυτών, όπου επισημαίνεται ότι: «…δυνάμει των ρηθέντων άρθρων (σ.σ. του Γενικού Kανονισμού) οι ιδρυταί οφείλουσι να ανήκωσιν εις την εργατικήν τάξιν, διότι άλλως η Εταιρία διά της επιψηφίσεως ιδρυτών ανηκόντων εις ανωτέραν τάξιν απόλλυσι τον χαρακτήρα της εργατικής τάξεως ον αναφέρει ο κανονισμός, και ότι ναι μεν μέχρι τούδε παρημελήθη η τοιαύτη διάταξις ένεκεν προσλήψεως πλείστων όσων μη ανηκόντων εις την εργατική τάξιν, λόγω προαγωγής, και διατηρήσεως της Εταιρίας, όμως σήμερον οφείλει να θέση φραγμούς εις το τοιούτον, ίνα μη η ανωτέρα τάξις πλεονάση της εργατικής, και γίνει παράβασις του κυριοτέρου του κανονισμού άρθρου και ούτω τεθώσιν εκ ποδών οι εργατικοί οίτινες και ίδρυσαν την Εταιρίαν. Μετά διαλογικήν συζήτησιν εγένετο δεκτόν παρά του σώματος όπως εκ των 100 Ιδρυτών ους ορίζει ο Κανονισμός τα μεν 2/3 να σύγκεινται εκ της εργατικής τάξεως, το δε έτερον τρίτον εκ της ανωτέρας τάξεως.
»Ο κ. Γ. Ζαβιτζιάνος προτείνει την μεταρρύθμισιν του 5ου άρθρου του Κανονισμού.
»Η πρότασις αυτή υποστηριχθείσα συζητηθήσεται εν πρώτη συνεδριάσει».
Hταν η πρώτη προσπάθεια να μειωθεί η επιρροή την οποία είχαν τα λαϊκά στρώματα της πόλης στη διοίκηση της «Μάντζαρος». Η επόμενη κίνηση γίνεται μετά λίγους μήνες, αφού λήγει η περίοδος των καλοκαιρινών
συναυλιών. Μέχρι τότε, οι μουσικοί έχουν δικαίωμα ψήφου στην εκλογή διοίκησης (εκείνη την περίοδο το μουσικό σώμα απαρτίζεται από 40 μουσικούς, εκ των οποίων οι 16 έχουν δικαίωμα ψήφου). Ο ιδρυτής Σπύρος Μπάζιος επισημαίνει ότι «…δεν υπήρξε το αναμενόμενο αποτέλεσμα» και προτείνει την κατάργηση του δικαιώματος αυτού, αναφέροντας παράλληλα ότι οι μουσικοί απείλησαν να κακοποιήσουν όποιον το προτείνει. Παράλληλα πλήττεται και το δικαίωμα των μουσικών να εκλέγονται στο Σώμα των Συνεταίρων με σχετικό άρθρο στον Κανονισμό της Μουσικής. Hδη όμως έχει εκλεγεί επιτροπή για να συντάξει νέο Γενικό Κανονισμό και η συζήτηση δεν συνεχίζεται.
Συχνά ο «μουσικός θίασος» συμμετέχει σε εξοχικές εξορμήσεις του σωματείου «Εργατική αδελφότης». Σε μία από αυτές (στην Ανάληψη) τραβήχτηκε και η παλιότερη γνωστή φωτογραφία της «Μάντζαρος», το 1898.

Προς ριζική αλλαγή

Στη συνεδρίαση του Σώματος Ιδρυτών της 2ας Μάη 1899 προετοιμάζεται τροποποίηση του καταστατικού με αλλαγή του σκοπού της Εταιρείας, κατάργηση των περιορισμών για την ταξική προέλευση των ιδρυτών και απομάκρυνση των μουσικών από τη διοίκηση. Εκφράζονται έντονες διαφωνίες, οι οποίες καταχωρίζονται μεν στα πρακτικά του Σώματος Ιδρυτών, αλλά το σχετικό δισέλιδο αφαιρείται με απόφαση της συνέλευσης στις
14.1.1901, δημιουργώντας ένα μεγάλο κενό στην ιστορία της «Μάντζαρος», σε μία από τις σημαντικότερες στιγμές της.
Τον Γενάρη του 1901 ψηφίζεται το νέο καταστατικό με 70 άρθρα σε οχτώ κεφάλαια.
Στο νέο καταστατικό, σκοπός της Εταιρείας είναι πλέον «Η διδασκαλία και διάδοση της Μουσικής Τέχνης» και όχι «η διατήρησις Μουσικού θιάσου προς ψυχαγωγίαν της εργατικής τάξεως», ενώ εξαλείφεται ο περιορισμός για τους ιδρυτές, οι οποίοι αρχικά έπρεπε «…να ανήκωσιν εις την εργατικήν της νήσου Κέρκυρας τάξιν». Οι μουσικοί δεν μπορούν πλέον να συμμετέχουν στη διοίκηση ούτε να εκλέγονται Ιδρυτές.

Η «Μάντζαρος» άλλαζε οριστικά σελίδα.

 

Γιώργος Ζούμπος
Διδάκτωρ Τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, μαθηματικός, http://bibliokerkyra.blogspot.gr/

Όπως δημοσιεύτηκε στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», 3/8/2014

* * *

Διαβάστε επίσης...