Γεράσιμος Παγκράτης: “Κοινωνία και οικονομία στο βενετικό «κράτος της θάλασσας». Οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις της Κέρκυρας (1496-1538)”

Η περίπτωση της Κέρκυρας είναι ιδιαίτερη γενικά για την ιστορία της Γαληνοτάτης

Γιώργος Ζούμπος

 Το νέο βιβλίο του Κερκυραίου Ιστορικού Γεράσιμου Παγκράτη, Αναπληρωτή Καθηγητή στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, αποτελεί  μελέτη των ναυτιλιακών επιχειρήσεων της Κέρκυρας σε μια μεταβατική περίοδο για το βενετικό κράτος, η οποία χαρακτηρίζεται από την έναρξη μιας σταθερής υποβάθμισης του οικονομικού και πολιτικού του ρόλου στην ανατολική Μεσόγειο και από τη συνακόλουθη παραχώρηση προνομίων που μέχρι τότε απολάμβαναν οι βενετοί ευγενείς και αστοί, σε υπηκόους τους και σε ξένους.

Ενώ όμως γνωρίζουμε αρκετά για τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις των προνομιούχων βενετών επιχειρηματιών, δεν ισχύει το ίδιο για τους υπηκόους της Γαληνοτάτης, που λίγες φορές έγιναν αντικείμενο συστηματικής μελέτης από τους ιστορικούς της βενετικής οικονομίας.

 Στις πηγές της ιστορίας

 Όπως σημειώνει ο συγγραφέας: «Η περίπτωση της Κέρκυρας είναι ιδιαίτερη τόσο γενικά για την ιστορία της Γαληνοτάτης όσο και ειδικότερα για τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις. Και τούτο εξαιτίας της ξεχωριστής γεωπολιτικής της θέσης που της είχε προσδώσει χαρακτηριστικά ισχυρού περιφερειακού κέντρου για τη διοίκηση, την άμυνα, το εμπόριο και τη ναυτιλία, αλλά και εξαιτίας του πλούτου των τοπικών αρχείων που [του] επέτρεψαν να μελετήσει σε βάθος τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις του νησιού ως όλον, ενταγμένες δηλ. μέσα στον κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό τους περίγυρο».

Ένα από τα πλεονεκτήματα της μελέτης είναι η συνδυασμένη έρευνα που πραγματοποιήθηκε τόσο στα αρχεία της Κέρκυρας, (όπου μελετήθηκαν τα έγγραφα των νοταρίων, της τοπικής βενετικής διοίκησης και της κερκυραϊκής Κοινότητας), όσο και σ’ εκείνα του διοικητικού κέντρου. Με τον τρόπο αυτό  έγινε δυνατή η ανασύνθεση του πλέγματος των δραστηριοτήτων των κερκυραϊκών ναυτιλιακών επιχειρήσεων για  χρονικό διάστημα σαράντα περίπου κρίσιμων χρόνων (1496-1538). Με κύριο εργαλείο έρευνας τη μικροϊστορική προσέγγιση, ο συγγραφέας επιχειρεί να διεισδύσει στην καθημερινότητα των ανθρώπων των ναυτιλιακών επιχειρήσεων και ταυτόχρονα να τεκμηριώσει τις τάσεις στη διακίνηση του εμπορίου και της ναυτιλίας με σταθμίσεις ποσοτικού χαρακτήρα.

Χάρη στη δύναμη της αρχειακής μαρτυρίας, φωτίζονται επίσης πλευρές όπως η σημασία των ναυτιλιακών επιχειρήσεων για τις κοινωνίες εντός των οποίων έδρασαν και τις οποίες επηρέασαν, η κρατική εμπορική πολιτική και ο βαθμός πειθάρχησης των Ελλήνων υπηκόων σε αυτήν, οι άνθρωποι των ναυτιλιακών επιχειρήσεων στις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις, κ.ά.

 Το «χτίσιμο»  και το αποτέλεσμα της μελέτης

 Αναλυτικότερα το βιβλίο αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο έχει εισαγωγικό χαρακτήρα και απαρτίζεται από τα εξής τρία κεφάλαια:

1) «Οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις στη Βενετία και στις “υπερπόντιες” κτήσεις της»,

2) «Οι όροι διεξαγωγής του εμπορίου: Η εμπορική πολιτική της Βενετίας», και

3) «Η Κέρκυρα στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα».

Το τμήμα αυτό της μελέτης επιτρέπει στον αναγνώστη, μέσα από την ανάλυση των όρων και των προϋποθέσεων άσκησης του θαλάσσιου εμπορίου στο βενετικό κράτος, να φτάσει με σταδιακές εστιάσεις στο κύριο ζητούμενο, την οργάνωση και λειτουργία των ναυτιλιακών επιχειρήσεων στην Κέρκυρα στις κοινωνικές και οικονομικές τους συνιστώσες, το οποίο εξετάζεται διεξοδικά στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, που περιλαμβάνει τα κεφάλαια:

4) «Τα Εμπορεύματα»,

5) «Η Εμπορική Ναυτιλία»,

6) «Μέθοδοι οργάνωσης και διαχείρισης της ναυτιλιακής επιχείρησης στην Κέρκυρα», και

7) «Το ανθρώπινο δυναμικό της ναυτιλιακής επιχείρησης: κοινωνικές προϋποθέσεις και επιχειρηματικές συμπεριφορές».

Το αποτέλεσμα αυτής της κατά κανόνα «χτισμένης» μέσα στα αρχεία μελέτης καταλήγει να είναι κάτι πολύ περισσότερο από την ανάλυση των ναυτιλιακών επιχειρήσεων ενός μόνο νησιού, καθώς υποδεικνύει ένα δρόμο και μια μεθοδολογία για την αποτελεσματική αξιοποίηση αρχειακών πηγών με μεγάλες δυνατότητες για την κατανόηση των λιγότερο γνωστών πλευρών της πρώιμης νεότερης κοινωνικής και οικονομικής ιστορίας.

* * *

Διαβάστε επίσης...