Με την λήξη του Αυστρο-Οθωμανικού πολέμου του 1683-1699 και την επακόλουθη ειρήνη του Κάρλοβιτς του 1699, η Οθωμανική αυτοκρατορία αναγκάστηκε να εγκαταλείψει όλα τα εδάφη βόρειa του Δούναβη (με την εξαίρεση του Μπανάτ) που είχαν καταληφθεί από την Αυστρία και να αναγνωρίσει την κυριαρχία του Ενετικού Μοριά. Η αδυναμία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν της επέτρεψε στα επόμενα αμέσως χρόνια την ανάκτηση των χαμένων εδαφών. Μετά όμως τον νικηφόρο πόλεμο κατά των Ρώσων του 1711, οι Τούρκοι έθεσαν σαν σκοπό την αναθεώρηση της συνθήκης ειρήνης του Κάρλοβιτς,  σχεδιάζοντας να στραφούν αρχικά κατά της Δημοκρατίας της Βενετίας, η οποία φαίνονταν να είναι το πιο αδύναμο σημείο της συμμαχίας, πιστεύοντας ότι η Αυστρία, αποδυναμωμένη από τον Πόλεμο της Ισπανικής Διαδοχής (1701 – 1714) που μόλις είχε λήξει, δεν θα έμπαινε στον πόλεμο, στο πλευρό του ενετικού συμμάχου.

Το κάστρο του Πετροβαραντίν

Με την πρόφαση κάποιων παραβιάσεων του τουρκικού δικαίου από Βενετούς εμπόρους, στις 9 Δεκεμβρίου 1714 η Οθωμανική Αυτοκρατορία, της οποίας ήταν τότε σουλτάνος ο Αχμέτ Γ, κήρυξε τον πόλεμο στη Δημοκρατία της Βενετίας, αλλά μόνο το επόμενο καλοκαίρι θα αρχίσουν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις.
Οι Οθωμανοί θα ανακαταλάβουν την Πελοπόννησο και παράλληλα, προχωρώντας προς τα βόρεια, θα καταλάβουν τα Κύθηρα και την Λευκάδα, φτάνοντας μέχρι το Βουθρωτό.
Παράλληλα θα ξεκινήσουν και οι πολεμικές επιχειρήσεις εναντίων των κτήσεων της Δαλματίας, όταν ο πασάς της Βοσνίας θα κινηθεί εναντίoν τους.
Ήταν απλά θέμα χρόνου η ολική απώλεια του ενετικών εδαφών. Η Βενετία θα κάνει έκκληση για βοήθεια στην Αυστρία, θυμίζοντας τις υποχρεώσεις που είχε πάρει η τελευταία στην Ιερά Συμμαχία του 1683, δηλαδή την αναπόφευκτη αυστριακή στρατιωτική επέμβαση στο πλευρό του συμμάχου. Ο αυτοκράτορας Κάρολος ΣΤ’ θα φανεί διστακτικός αρχικά, λόγω της αποδυναμωμένης οικονομικής και στρατιωτικής κατάστασης που ο Πόλεμος της Ισπανικής Διαδοχής είχε επιφέρει, αλλά όταν ο Πάπας Κλήμης ΙΑ’ αποφάσισε να διαθέσει ένα μεγάλο ποσό υπέρ της επέμβασης της Αυστρίας και της Γαλλίας, μετά τις διαβεβαιώσεις της για μια μη επέμβαση στα εδάφη της Ιταλίας που κατείχαν οι Αυστριακοί, στις 13 Απριλίου του 1716 η Αυστρία θα ανανεώσει την συμφωνία με την Δημοκρατία της Βενετίας και θα μπει στον πόλεμο στο πλευρό της κατά των Οθωμανών.

Τον Ιούλιο του 1716 ένα τεράστιο τουρκικό στράτευμα από 200.000 άνδρες βάδισε προς το Πετροβαραντίν της Σερβίας. Ο πρίγκηπας Ευγένιος, επικεφαλής του Ανωτάτου Συμβουλίου της Αυλής, είχε στη διάθεσή του περίπου 70.000 μαχητές. Στις αρχές Αυγούστου οι δύο στρατοί βρέθηκαν στην περιοχή του Πετροβαραντίν: Ο αυστριακός στρατός αναπτύχθηκε ανάμεσα στα έλη στις όχθες του Δούναβη και το κάστρο, ενώ οι Τούρκοι είχαν πιάσει τους γύρω λόφους και ήταν σε προφανή θέση υπεροχής. Ο πρίγκηπας Ευγένιος, παρά τις αντίθετες γνώμες των επιτελών του, θα διατάξει επίθεση στις 5 Αυγούστου του 1716 και με έναν ευφυή ελιγμό του ιππικού που βρίσκονταν υπό τις διαταγές του, θα ανοίξει ένα κενό στην αριστερή πλευρά του εχθρικού σχηματισμού ενώ το τουρκικό ιππικό θα διαλυθεί κυριολεκτικά από τους αυτοκρατορικούς θωρακοφόρους. Μετά από μια νικηφόρα μάχη 5 ωρών θα βρουν τον θάνατο 30.000 Τούρκοι και επιπλέον θα πέσουν στα αυστριακά χέρια τεράστιες ποσότητες λαφύρων.

Η Παναγία της Πελεστρίνα με την ημισέληνο στα πόδια της

Η Πελεστρίνα είναι ένα μικρό νησάκι στην λιμνοθάλασσα της Βενετίας Εκεί, την παραμονή της μάχης και γύρω στις 6 το πρωί, δίπλα σε ένα εκκλησάκι θα εμφανιστεί η Παναγία σε ένα αγόρι, λέγοντάς του σε βενετσιάνικη διάλεκτο πως «αν θέλουμε την νίκη πρέπει να τελέσουμε λειτουργίες για τις ψυχές των νεκρών». Αφού μαθεύτηκε το συμβάν, διάφορες γυναίκες θα πλησιάσουν το εκκλησάκι για να προσευχηθούν και από την κλειδαρότρυπα θα δουν την εικόνα της Παναγίας που βρίσκονταν στο εσωτερικό, να ανοιγοκλείνει τα μάτια της. Το γεγονός θα διαδοθεί αστραπιαία και θα ενδιαφερθούν οι εκκλησιαστικές και οι πολιτικές αρχές. Το θέμα θα φτάσει στις 6 Αυγούστου στην Γερουσία, η οποία θα διατάξει ευθύς αμέσως την τέλεση των λειτουργιών. Δύο μέρες αργότερα ο δόγης θα διατάξει πραγματοποίηση έρευνας, ώστε να εξακριβωθεί η αλήθεια. Εν τω μεταξύ ο ενθουσιασμός της Γερουσίας θα ανέβει ακόμη πιο πολύ με τις αφίξεις των ειδήσεων των νικών στο Πετροβαραντίν και την Κέρκυρα. Μέσα στον επόμενο έτος η επιτροπή που είχε αναλάβει την εξέταση των γεγονότων θα τα επιβεβαιώσει, ενώ τον ίδιο χρόνο η Γερουσία θα αναλάβει να κατασκευάσει με κρατικά έξοδα στην θέση της μικρής εκκλησίας ένα νέο αγιαστήριο. Η Γερουσία αναφέρεται στην Παναγία σαν «δεδηλωμένη ιδιαίτερη προστάτιδα της Δημοκρατίας, που θα οδηγήσει το κράτος στην επιθυμητή ευημερία». Η επέτειος του θαύματος γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 4 Αυγούστου, μέχρι σήμερα.

Το ασυνήθιστο σε αυτή την ιστορία είναι η στάση των πολιτικών αρχών που σε αυτή την περίπτωση δείχνουν αμέσως ιδιαίτερη προσοχή στην εξέλιξη των γεγονότων και κινούνται αστραπιαία.
Το μήνυμα της εμφάνισης αποτελούσε για τις αρχές της Γαληνοτάτης, σε αυτή τη συγκεκριμένη συγκυρία, έναν επαρκή λόγο για να δικαιολογήσει την προσοχή και το ενδιαφέρον, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ο βάσιμος και δικαιολογημένος φόβος μιας επικείμενης ήττας, η οποία θα έθετε σε κίνδυνο την ίδια την επιβίωση της Δημοκρατίας. Ακριβώς λόγω αυτού του φόβου, η Γερουσία είχε βάλει ήδη να εκθέσουν στον Άγιο Μάρκο, προς προσκύνημα των πιστών, την εικόνα της Παναγίας Νικοποιού.

Τα γεγονότα της πολιορκίας της Κέρκυρας είναι λίγο-πολύ γνωστά σε όλους, υπάρχουν διάφορες και αναλυτικές περιγραφές στο διαδίκτυο και σε βιβλία. Τα αίτια της εγκατάλειψης των θέσεων από τους Τούρκους και ή άτακτη αναχώρησή τους από το νησί είναι διάφορα: H αυξανόμενη ανησυχία των Τούρκων για την ανατροπή των ευνοϊκών συνθηκών (καιρός, ναυτική ενίσχυση των Βενετών κλπ), η δυσφορία των Γενιτσάρων, οι ζημιές που υπέστησαν ο στόλος και το στρατόπεδο από την ξαφνική νεροποντή. Αλλά πάνω απ’ όλα στάθηκε καταλυτική και δραματική για την έκβαση της πολιορκίας η είδηση της ήττας στο Πετροβαραντίν. Συνέτριψε το ηθικό τους και τους ανάγκασε να κάνουν μια τελευταία βεβιασμένη και απεγνωσμένη επίθεση μέσα σε ένα συντομότατο χρονικό διάστημα, με το πέρας του οποίου θα έπρεπε να αναχωρήσουν αναγκαστικά. Όλοι γνωρίζουμε την έκβαση αυτής της επίθεσης.
Υπάρχει βέβαια και η απόδοση της λύσης της πολιορκίας από τον απλό λαό στον Άγιο Σπυρίδωνα, προστάτη της πόλης. Σύμφωνα με αυτήν, ο Άγιος σκόρπισε τον τουρκικό στόλο με την ξαφνική θύελλα και κατά την νύχτα, με μια λαμπάδα στο χέρι επικεφαλής χιλιάδων υπερασπιστών, έσπειρε τον τρόμο στο τουρκικό στρατόπεδο, αναγκάζοντάς τους να τραπούν σε φυγή. Από τότε, εισακούοντας αίτημα των Συνδίκων, η βενετική διοίκηση της Κέρκυρας θα θεσπίσει την τέλεση λιτανείας κατά την επέτειο της λύσης της πολιορκίας.

Η Βενετία δεν διστασε και στις δύο περιπτώσεις να επωφεληθεί της λαϊκής πίστης και να ταυτιστεί με την έννοια του «δίκαιου πολέμου». Άσχετα του αν πιστεύει κανείς ή όχι, αυτή η έννοια αποτελεί πραγματικότητα, είναι  πολύ παλιά και εμφανίζεται σε διάφορες μορφές και γλώσσες, σε πολλούς πολιτισμούς. Η πολιτική επωφελείται από τα πάντα και τα πάντα χρησιμοποιεί για τους σκοπούς της, αν αυτά την ωφελούν. Κλασικά παραδείγματα είναι οι σταυροφορίες, οι πόλεμοι μεταξύ καθολικών και προτεστάντων, οι διάφοροι «απελευθερωτικοί» πόλεμοι. Ο δίκαιος πόλεμος απευθύνεται σε όσους ασχολούνται με τον πόλεμο σαν ηγέτες ή στρατιώτες (αλλά και στον λαό που υπομένει) και αναζητούν μια ηθική αυτοδικαίωση, παράλληλα με μια ενδυνάμωση του κύρους διαμέσου της θείας θέλησης. Παρείχε ελπίδα για την τελική νίκη αλλά και δικαιολογούσε την οποιαδήποτε επιθετικότητα, βιοπραγία ή ωμότητα.  Βέβαια η Βενετία δεν δημιουργούσε θαύματα αλλά σίγουρα ενθάρρυνε και δεν έβαζε εμπόδια στην διάδοση. Δεν είναι τυχαίο πως η Παναγία της Πελεστρίνα φορούσε κατά την εμφάνισή της ένα γαλάζιο φόρεμα – το εθνικό χρώμα της Γαληνοτάτης.

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως στην Βενετία η Παναγία της Πελεστρίνα θεωρείται από πάντα αυτή η οποία την έσωσε από τους Τούρκους το 1716, χωρίς να γίνεται διαχωρισμός μεταξύ  Πετροβαραντίν και Κέρκυρας, μεταξύ Παναγίας και Αγ. Σπυρίδωνος. Μάλλον ο τελευταίος παρέμεινε εντός των ελληνικών συνόρων και τιμάται για τα γεγονότα του 1716 σχεδόν αποκλειστικά από τους ντόπιους, ίσως ένα καθολικό κράτος σαν την Βενετία της εποχής δεν μπορούσε να αναγνωρίσει επίσημα την θεία παρέμβαση ενός ορθόδοξου αγίου. Ίσως βέβαια και να οφείλεται σε μια δόση τοπικισμού.  Παραμένει βέβαια ο φόρος τιμής του Πιζάνι, μέγιστη αρχή της Βενετίας στην Κέρκυρα, με την δωρεά του ασημένιου καντηλιού και την αναθηματική επιγραφή, μια κάθε άλλο παρά έμμεση αναγνώριση. Βέβαια η ευσέβεια του Πιζάνι θα εκδηλωθεί με παράδοξο τρόπο μόλις έναν χρόνο αργότερα, και η τιμωρία που θα λάβει, θα είναι τρομερή.

Σπύρος Ιωνάς

* * *

Διαβάστε επίσης...