Οι βενετσιάνικες καμινάδες της Κέρκυρας

Κερκυραϊκή καμινάδα*

Tα πρώτα κτήρια της Βενετίας ήταν ξύλινα. Αν και γύρω στον 14° αιώνα ο αριθμός των λιθόκτιστων κτηρίων είχε αυξηθεί σημαντικά, ωστόσο οι ξύλινες κατασκευές εξακολουθούσαν να αφθονούν. Είναι η εποχή που αρχίζει να χρησιμοποιείται πλέον μαζικά το τζάκι με τον καπναγωγό και την καμινάδα του, ενώ παράλληλα το σύνολο τους και η αρχιτεκτονική τους σύνθεση αποκτά καλλιτεχνικό χαρακτήρα.

Από τις αρχές του 15° αιώνα η διακόσμηση των καπνοδόχων είναι πλέον πραγματικότητα και το επάγγελμα του κατασκευαστή καπνοδόχων μετατρέπεται σε τέχνη. Αυτό θα επιφέρει ένα είδος καλλιτεχνικού συναγωνισμού, μεταξύ των τεχνιτών, για τον καλλωπισμό των καπνοδόχων χρησιμοποιώντας εξεζητημένη σχεδίαση και χρωματισμό. Την ίδια εποχή, υπάρχουν ήδη στην Βενετία 210 σχολές κατασκευαστών με δική τους συντεχνία. Οι αρχές μάλιστα επέπλητταν ή ακόμα και επέβαλαν πρόστιμα σε όσους κατόχους οικιών ή εργαστηρίων δεν ήθελαν να προσαρμοστούν στην νέα πραγματικότητα.

Αλλά γιατί αυτή η προσοχή προς τις καπνοδόχους και στην ιδιαιτερότητα της κατασκευής τους;

«Το θαύμα του Σταυρού στο Ριάλτο». Διακρίνονται οι διακοσμήσεις των καπνοδόχων.

Κερκυραϊκές καμινάδες

Η ιδιαιτερότητα των βενετσιάνικων καμινάδων συνδέεται άμεσα με τις χειμερινές κλιματολογικές συνθήκες της Βενετίας και την αστική της ανάπτυξη, σε αρκετές γραμμές ίδιες με αυτές της Κέρκυρας: Υγρό και νησιωτικό κλίμα, βροχές, υγρασία, άλμη, κατοικίες διαφορετικού ύψους, χτισμένες σε διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα, πυκνοκατοίκηση, ελάχιστη απόσταση μεταξύ των κατοικιών. Η φωτιά του τζακιού ή της κουζίνας έπρεπε να θερμαίνει το σπίτι ή το εργαστήριο, αλλά δεν επαρκούσε μια απλή έξοδος διαφυγής του καπνού διαμέσου μιας απλής καμινάδας ή στην χειρότερη περίπτωση μιας απλής οπής στην οροφή. Ο κίνδυνος πυρκαγιάς λόγω των σπιθών ή των πυρακτωμένων προϊόντων της καύσης ήταν υψηλότατος και αποτελούσε εφιάλτη για τις αρχές των πόλεων. (Τα πρώτα σπίτια στην Βενετία είχαν άχυρα στην οροφή). Η δομή της καπνοδόχου θα έπρεπε λοιπόν να αποσοβήσει αυτόν τον κίνδυνο και παράλληλα να εμποδίσει την είσοδο της υγρασίας και της βροχής.

Έτσι, θα φτάσουμε στις βενετσιάνικες καπνοδόχους, κατασκευασμένες σε διάφορες παραλλαγές, με κοινό χαρακτηριστικό την τοποθέτηση μιας «καμπάνας» στο τελικό τους τμήμα. Η κατασκευή αυτή δεν επιτρέπει να περνάει η βροχή στον καπναγωγό (διοχετεύεται προς το εξωτερικό) και παράλληλα δεν επιτρέπει την απευθείας διαφυγή των σπινθήρων, ώστε αυτοί να εκτοξεύονται στα διπλανά σπίτια. Αντίθετα, ο καπνός και οι σπινθήρες μόλις φτάσουν στο τελευταίο τμήμα της καπνοδόχου, βρίσκουν την έξοδο φραγμένη από την καμπάνα. Ακολουθώντας μια τεθλασμένη πορεία που τους αναγκάζει να προσκρούσουν στα τοιχώματα της καμπάνας, γίνονται ακίνδυνοι και στο τέλος εξάγονται από τις πλαϊνές οπές.

Αριστερά και στο κέντρο καπνοδόχοι στην Βενετία, ίδιας τυπολογίας με αυτές της Κέρκυρας του 18ου αιώνα (δεξιά).

Η τεχνική κατασκευής των βενετσιάνικων καπνοδόχων είναι ίδια με αυτή των κερκυραϊκών (όσων έχουν απομείνει). Στην Κέρκυρα θα προτιμηθεί ως επί το πλείστον η παραλλαγή της αντίστροφης πυραμίδας. Ζωγραφικές μαρτυρίες της εποχής τεκμηριώνουν την ύπαρξη εκατοντάδων τέτοιων στην τότε πόλη της Κέρκυρας. Η μοναδική διαφορά είναι βέβαια πως ενώ στην Κέρκυρα οι βενετσιάνικες καπνοδόχοι είναι πλέον μέρος του παρελθόντος, στην Βενετία εξειδικευμένες επιχειρήσεις και τεχνίτες εξακολουθούν να τις κατασκευάζουν, συνεχίζοντας την παράδοση.