«Οι νεοσύστατοι δήμοι στα Ιόνια νησιά το 1866 αντιμετώπισαν πολλά οικονομικά προβλήματα, διότι δεν καθορίστηκαν εξαρχής τα δημοτικά έσοδα»

 

Με το πρωτόκολλο του Λονδίνου ιδρύεται το νεοελληνικό κράτος και τοποθετείται κυβερνήτης ο Ιωάννης Καποδίστριας, εχθρός των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης, ενώ μένει ανοιχτό το ζήτημα του κυρίαρχου ξένου παράγοντα, ζήτημα το οποίο βρίσκει την οριστική του λύση μετά την έξωση του Όθωνα, την εγκαθίδρυση των Γκλύξμπουργκ και την οριστική κυριαρχία της Αγγλίας.
Τα πλαίσια δράσης του Καποδίστρια ήταν τέτοια ώστε δεν μπορούσε να υπάρξει οικονομική ανάπτυξη, καθώς αυτό θα σήμαινε ανταγωνισμό με τα ήδη βιομηχανικά κράτη Αγγλία και Γαλλία. Παράλληλα, όφειλε να δημιουργήσει κράτος ισχυρό απέναντι στα λαϊκά στοιχεία που θα ζήταγαν δημοκρατικές ελευθερίες, και απέναντι στα φεουδαλικά υπολείμματα, τα οποία με εκφραστές τους κοτζαμπάσηδες ήταν τροχοπέδη σε κάθε εκσυγχρονισμό.

Τα πρώτα βήματα

Το πρώτο βήμα για τη συνένωση των κοινοτήτων έγινε με το Ψήφισμα I της 13-4-1828 με το οποίο οι υπάρχουσες ως τότε κοινότητες υπάχθηκαν στις επαρχίες και τα προνόμια των κοτζαμπάσηδων ψαλιδίστηκαν, καθώς ο διορισμένος από την κυβέρνηση Έπαρχος ασκούσε πλέον την ουσιαστική εξουσία. Οι δημογέροντες εκλέγονταν, αλλά και σε επίπεδο επαρχίας και σε επίπεδο κοινότητας είχαν μόνο συμβουλευτικό ρόλο και ελάχιστη εξουσία.
Το επόμενο βήμα έγινε από την Αντιβασιλεία, και ολοκληρώθηκε στα 1833 με στόχο τη διάλυση των κοινοτήτων και την αντικατάσταση τους από τους Δήμους που περιλάμβαναν 10 – 15 παλιές κοινότητες με εκλεγμένο ή διορισμένο από την κεντρική κυβέρνηση Δήμαρχο. Τα μέτρα αυτά, ήταν ένα καίριο χτύπημα του κο τζαμπασισμού, και στα πλαίσια αυτά ήταν προοδευτικά για την εποχή τους.

Συγκεντρωτικό διοικητικό σύστημα

Ο Καποδίστριας και η Αντιβασιλεία κατηγορήθηκαν για εισαγωγή ενός συγκεντρωτικού διοικητικού συστήματος με πρότυπο το γαλλικό. Αυτό είναι σωστό όσον αφορά τις κοινότητες (αυτός άλλωστε ήταν και ο στόχος). Οι δήμοι, είχαν σχετική αυτοτέλεια, αλλά και πόρους. Στις αρμοδιότητες τους ήταν η στοιχειώδης εκπαίδευση, (καλούμενη γι’ αυτό και δημοτική), η τοπική οδοποιία, τα τελωνεία με τα έσοδά τους και άλλα. Γεωγραφικά οι δήμοι ήταν πολύ προσεκτικά μελετημένοι και περιλάμβαναν γεωγραφικές – οικονομικές ενότητες οι οποίες ακόμα και σήμερα ακόμη ισχύουν, παρ’ όλη την ομογενοποίηση του χώρου που έγινε από την πύκνωση του οδικού δικτύου. Άλλωστε, οι οδηγίες που έδινε η Α ντιβασιλεία (15/27 Απρίλη 1834) για το σχηματισμό των δήμων ήταν ιδιαίτερα μελετημένες από χωροταξικής και γεωγραφικής άποψης.

Ο Καποδίστριας στο διάστημα των τρεισήμισι ετών που κυβέρνησε, δημιούργησε κράτος από τα ερείπια. Η δολοφονία του αποδίδεται σε αγγλική υποκίνηση, αλλά ως εκτελεστικό όργανο χρησιμοποιήθηκαν οι αγανακτισμένοι κοτζαμπάσηδες της Μάνης, οι οποίοι έβλεπαν να χάνουν τη δύναμή τους με τη γενικότερη πολιτική του Καποδίστρια και με τη διάλυση των κοινοτήτων, την υπαγωγή τους στις επαρχίες και την αφαίρεση μέσω αυτής των προνομίων και της εξουσίας τους.
Το αυτοδιοικητικό αυτό σχήμα λειτούργησε θετικά για την είσοδο της Ελλάδας από την ύστερη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Τότε όμως άλλες συνθήκες επέβαλαν την αλλαγή του σε ακόμη πιο συγκεντρωτικό σύστημα, από τον άλλο εκσυγχρονιστή της αστικής τάξης, τον Βενιζέλο, το 1912.

Στην Κέρκυρα

Σε αυτό το πλαίσιο, η Ένωση των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα συνεπάγεται μαζί με τις άλλες αλλαγές και ριζική αναδιάρθρωση του συστήματος της τοπικής αυτοδιοίκησης το οποίο ίσχυε κατά την περίοδο της Αγγλικής κυριαρχίας.
Στους πρώτους μήνες της Ένωσης έγινε σειρά διοικητικών μεταβολών στα Ιόνια ώστε να βρεθεί η διοικητική διαίρεση που θα ικανοποιούσε τις τοπικές πολιτικές δυνάμεις, αφού η προηγούμενη διαίρεση ήταν αρκετά ορθολογική και δεν υπήρχε λόγος ιδιαίτερης μεταβολής.

Το Δεκέμβρη του 1864 δημιουργείται ο νομός Κέρκυρας και το Γενάρη του 1866 συγκροτούνται σε αυτόν 23 δήμοι και ορίζονται οι πρωτεύουσες τους, κατατασσόμενοι σε τρεις τάξεις ανάλογα τον πληθυσμό τους. Πρόκειται για τους δήμους (σε παρένθεση η πρωτεύουσα του καθενός):

1. Ακρολοφιτών (Καρουσάδες)
2. Ακρωρείων (Επίσκεψη)
3. Αμφιπαγητών (Καββαδάδες)
4. Αστυγειτόνων (Κυνοπιάστες)
5. Γαϊανών (Γάιος)
6. Επιλιμνίων (Σκριπερό)
7. Ερρεικουσίων (Ερείκουσα)
8. Εσπερίων (Αυλιώτες)
9. Ιστωναίων (Λάκωνες)
10. Κασωπαίων (Περίθεια)
11. Κερκυραίων (Κέρκυρα)
12. Κορακεων (Κορακιάνα)
13. Κορισσίων (Αργυράδες)
14. Λακκιωτών (Αογγός)
15. Λευκιμμάιων (Αγιος Θεόδωρος)
16. Μελιτειέων (Βουνιατάδες)
17. Μεσοχωριτών (Σιναράδες)
18. Οθωνών (Οθωνοί)
19. Παρελείων (Γιαννάδες)
20. Παρωρείων (Αγιοι Δούλοι)
21. Περιάγρων (Αγρός)
22. Ποταμογειτόνων (Ποταμός)
23. Χρυσιδέων (Γαστούρι)

Με τη νέα νομοθεσία κατακερματίστηκε ο αυτοδιοικητικός χώρος του νομού σε πολλούς δήμους , χωρίς να υπάρξουν αποτελέσματα βιωσιμότητας και ορθολογικής ανάπτυξης. Οι πρώτες δημοτικές εκλογές έγιναν στις 31 Μάρτη 1866 και είχαν διάρκεια τέσσερις μέρες. Οι νέες δημοτικές αρχές εκλέγονταν για τέσσερα χρόνια «εκ των συμπληρωσάντων το 21 έτος της ηλικίας των και εχόντων κινητήν η ακίνητον περιουσίαν η μετερχομενων οιονδήποτε επάγγελμα ή επιτήδευμα.». Πρώτος δήμαρχος Κερκυραίων εκλέχτηκε ο Νικόλαος Μάνεσης.

Σύντομα όμως, το Γενάρη του 1868 ζητιέται από τα επαρχιακά συμβούλια Κέρκυρας (η άποψή τους ήταν καθαρά τυπική), Μέσης και Όρους να εκφέρουν γνώμη για το μετασχηματισμό διαφόρων δήμων. Οι 23 δήμοι της Κέρκυρας μειώνονται σε 15 με την αιτιολογία της δημιουργίας μεγαλύτερων και βιώσιμων ενοτήτων.

Τα έσοδα των νέων δήμων και τα δημοτικά έργα

Από τη δημιουργία τους οι νέοι δήμοι στα Ιόνια αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα καθώς δεν καθορίζονται ταυτόχρονα με τη δημιουργία τους τα έσοδά τους όπως στους άλλους δήμους του ελληνικού κράτους, εξαιτίας των διαφορών στα οικονομικά και φορολογικά συστήματα. Στα 1867 πάντως τους παραχωρείται το πρόσθετο τέλος εξαγωγής 1,5% το οποίο αναπρο¬σαρμόζεται στο 2,5% με το νόμο «Περί των υπέρ των δήμων των επαρχιών Κέρκυρας, Μέσης και Όρους ψηφισθέντων πόρων».
Η οικονομική δυσπραγία του ελληνικού κράτους το εμποδίζει να κατασκευάζει μεγάλα τεχνικά έργα απαραίτητα για την ανάπτυξη των τοπικών οικονομιών ή να συντηρήσει τα ήδη υπάρχοντα. Έτσι για την κατασκευή των λιμενικών έργων το κράτος καθιστά τους δήμους μηχανισμούς πρόσθετης φορολογίας των δημοτών, αφού τους εξουσιοδοτεί να επιβάλλουν με αποφάσεις των δημοτικών τους συμβουλίων και άλλους φόρους (εκτός από όσους επιβάλλει το ίδιο) όπως αυτόν επί των αποβιβαζόμενων και επιβιβαζόμενων προϊόντων και εμπορευμάτων και των προσορμιζόμενων πλοίων. Οι πρόσθετοι αυτοί φόροι επιβάλλονται με ψηφίσματα του δημοτικού συμβουλίου και εγκρίνονται με αντίστοιχα βασιλικά διατάγματα.
Ουσιαστικά το κράτος μετέθετε το πρόβλημα της οργάνωσης και λειτουργίας των δήμων στις πλάτες των αιρετών αρχόντων προσφέροντάς τους βέβαια και την ανάλογη νομοθετική κάλυψη. Οι Δήμαρχοι για να καλύπτουν τα έξοδα λειτουργίας των δήμων και της εκτέλεσης τοπικών έργων επιβάλλουν φόρους στους δημότες και τους εισπράττουν με τη μέθοδο της ενοικίασης σε ιδιώτες φοροεισπράκτορες. Η πρακτική αυτή τους καθιστά γρήγορα τα πιο αντιδημοφιλή πρόσωπα στην ελληνική πολιτική ζωή και εξιλαστήρια θύματα της πρώτης μεγάλης θεσμικής αλλαγής στη τοπική αυτοδιοίκηση που ακολούθησε στα 1912 με το νόμο ΔΝΖ’.

ΠΗΓΕΣ
• Νίκος Γ. Ασπιώτης, Διοικητικοί και αυτοδιοικητικοί θεσμοί στην Κέρκυρα. Πρόσωπα και γεγονότα (1817-1951), Κέρκυρα, 2009 (ηλεκτρονική
έκδοση)
• Γεώργιος. Μ. Σαρηγιάννης, «Συνενώσεις κοινοτήτων. Καποδίστριας και Αντιβασιλεία έκαναν την αρχή», Ριζοσπάστης, 28 Αυγούστου
1997

Γιώργος Ζούμπος
http://bibliokerkyra.blogspot.it/

όπως δημοσιεύτηκε στην εφημ. «ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ», 17-01-2010

 

* * *

Διαβάστε επίσης...