«Οι απεγνωσμένες προσπάθειες όμως των κοτζαμπάσηδων, των δεσποτάδων κτλ. Να ματαιώσουν ή να αναβάλουν το Σηκωμό απότυχαν…» (Γιώργης Ζωίδης: «Η Φιλική Εταιρεία και το Εικοσιένα»)
Νικόλαος Σκουφάς (1779-1818)
Στις 31 Ιούλη του 1818 πεθαίνει στην Κωνσταντινούπολη ο Νικόλαος Σκουφάς, ένας από τους πρωτεργάτες της Φιλικής Εταιρείας. Βρισκόμαστε ήδη στις παραμονές της Επανάστασης και το εθνικό κίνημα, το οποίο αναπτύσσεται σε όλο το βαλκανικό χώρο υπό την επίδραση της αστικής επανάστασης του 1789 στη Γαλλία, έχει αποκτήσει και κοινωνικό περιεχόμενο προκαλώντας τη δυσπιστία και συχνά την εχθρότητα του ανώτερου κλήρου και της πλειοψηφίας των Φαναριωτών και των κοτζαμπάσηδων.
Φιλική Εταιρεία: δημιούργημα των αστών
Στις αρχές του 19ου αιώνα, τα προχωρημένα στοιχεία της αστικής τάξης και οι προοδευτικοί διανοούμενοι συνεχίζουν το οργανωτικό έργο του Ρήγα σε όλη τη Βαλκανική. Από τις μυστικές εταιρείες που ιδρύονται εκείνη την εποχή και προετοιμάζουν την εθνική Επανάσταση, με το πρόσχημα ότι εργάζονται για την πολιτιστική ανάπτυξη των Ελλήνων, σημαντικότερη είναι η «Φιλική Εταιρεία» η οποία ιδρύεται στη Οδησσό το 1814.
Η «Φιλική Εταιρεία » ήταν μυστική συνωμοτική οργάνωση, οργανωμένη κατά τα πρότυπα των τεκτονικών στοών και της οργάνωσης των καρμπονάρων της Ιταλίας. Σκοπός της ήταν να οργανώσει τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων, στηριγμένο αποκλειστικά στους ίδιους τους Ελληνες οι οποίοι ζούσαν στο πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, παράλληλα όμως πρόβαλε και την ανάγκη κοινής πάλης με τους άλλους βαλκανικούς λαούς και εργάστηκε για το συντονισμό της ο οποίος όμως τελικά δεν επιτεύχθηκε κύρια εξαιτίας του γεγονότος ότι βρίσκονταν σε διαφορετικά στάδια κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης.
Καθώς αυξάνονται τα μέλη της, σταδιακά εκδηλώνονται στους κόλπους της όλες οι κοινωνικές ομάδες με κοινό μεν σκοπό την απελευθέρωση της χώρας, αλλά διατηρώντας η κάθε μία τους κοινωνικούς της προσανατολισμούς και τις απόψεις της για την τακτική που έπρεπε να ακολουθηθεί.
Το αστικοδημοκρατικά στοιχεία στηρίζονται στις λαϊκές μάζες και στην προοδευτική μερίδα της αστικής τάξης, το συντηρητικό – συμβιβαστικό ρεύμα στηρίζεται στη συντηρητική μερίδα των αστών, οι οποίοι συνεργάζονται με τους κοτζαμπάσηδες και τον ξένο παράγοντα, κυρίως την Αγγλία, και το αντιδραστικό ρεύμα, το οποίο αποτελείται από τα φεουδαρχικά στοιχεία της κοινωνίας, που μπήκαν στην επανάσταση για να την ελέγξουν, για να εμποδίσουν το ριζοσπαστισμό της και να παραμερίσουν από τα κέντρα αποφάσεων το λαϊκό στοιχείο.
Αξιοσημείωτο είναι ότι στα πρώτα χρόνια της δράσης της «Φιλικής», ο ανώτερος κλήρος και η ελληνική αριστοκρατία της Κωνσταντινούπολης είχαν αποκλειστεί από το συνωμοτικό σύστημά της.
Νικόλαος Σκουφάς: Από το Κομπότι στην Πόλη
Ο Σκουφάς γεννιέται στο Κομπότι της Άρτας το 1779 και αφού έμαθε τα πρώτα γράμματα ασχολήθηκε με την κατασκευή και το εμπόριο σκούφων, παίρνοντας έτσι το επώνυμο με το οποίο πέρασε στην Ιστορία. Θέλοντας να αποφύγει το καθεστώς του Αλή Πασά φεύγει για την Οδησσό όπου αποτυγχάνει στις εμπορικές του κινήσεις και γίνεται υπάλληλος σε διάφορους μεγαλέμπορους.
Τότε μυείται στις επαναστατικές ιδέες της εποχής από τον έμπορο Κωνσταντίνο Ράδο, που είχε σπουδάσει στο πανεπιστήμιο της Πίζας και είχε με τη σειρά του μυηθεί στον καρμποναρισμό.
Την ίδια εποχή γνωρίζεται με το γιαννιώτη έμπορο Αθανάσιο Τσακάλωφ και τον, επίσης έμπορο, πάτμιο Εμμανουήλ Ξάνθο. Τους παρουσιάζει τις απόψεις του για τον Αγώνα, τις οποίες και αποδέχονται, ιδρύοντας το 1814 τη «Φιλική Εταιρεία».
Τότε ταξιδεύει στην Πετρούπολη και συναντιέται με το Καποδίστρια ζητώντας του, χωρίς επιτυχία, να αναλάβει την ηγεσία του Αγώνα. Στη Μόσχα αποτυγχάνει και πάλι να προσελκύσει έλληνες εμπόρους και επιπλέον αντιμετωπίζει την χλεύη τους.
Επιστρέφοντας στην Οδησσό προσηλυτίζει το 1816 τον Άνθιμο Γαζή ο οποίος λίγο αργότερα προσηλυτίζει αρματολούς και κλέφτες από τη Στερεά συνδέοντας τη «Φιλική» με την αγροτιά.
Στα 1818 η έδρα της Εταιρείας μεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη όπου αναπτύσσεται πλέον με ραγδαίους ρυθμούς. Εκεί αρρωσταίνει και πεθαίνει στις 31 Ιούλη εκείνης της χρονιάς, χωρίς να προλάβει να δει το ξέσπασμα της Επανάστασης.
Παραμονές του Αγώνα – Επικρατούν οι συντηρητικοί
Κρυπτογραφημένο έγγραφο της «Φιλικής Εταιρείας»
Παραμονές της Επανάστασης, η καθοδήγηση της «Φιλικής» περνά στους συντηρητικούς υπό την ηγεσία του Αλέξανδρου Υψηλάντη, αλλά η επαναστατική ομάδα κατορθώνει να ξεπεράσει κάθε δισταγμό και να κηρύξει την Επανάσταση. Ένα χρόνο αργότερα η «Φιλική» σταματά να λειτουργεί σαν ενιαίο καθοδηγητικό κέντρο και να συντονίζει τον Αγώνα, γεγονός με σοβαρές συνέπειες στην εξέλιξή του. Άλλωστε δεν είχε επεξεργαστεί από πριν σχέδιο μελλοντικής πολιτικής συγκρότησης της Ελλάδας μετά την απελευθέρωση και σχέδιο μέτρων τα οποία θα εξασφάλιζαν το πέρασμα στο νέο καθεστώς.
Στα επόμενα χρόνια του Αγώνα, η συντηρητική πλευρά, σε συμμαχία με τη φεουδαρχική αντίδραση και τους ξένους, παραμερίζει τις λαϊκές – προοδευτικές δυνάμεις και εμποδίζει την εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου επαναστατικού αστικοδημοκρατικού προγράμματος στη χώρα, ύστερα από την απελευθέρωση και τη δημιουργία ελληνικού κράτους.
Οι πρώτες οικονομικές ανάγκες του Αγώνα καλύπτονται από τους εφοπλιστές του Αιγαίου και τους τραπεζίτες του εξωτερικού, οι ένοπλες ομάδες έχουν ασκηθεί κατά τους ναπολεόντειους πολέμους στα Επτάνησα και στη Σχολή του Αλή Πασά, ενώ τα εξοπλισμένα εμπορικά καράβια των νησιών του Αιγαίου έχοντας έμπειρα πληρώματα μπορούν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τον οθωμανικό στόλο.
Οι άλλοι δύο πρωτεργάτες
Ο Ξάνθος μετά το τέλος της επανάστασης στη Μολδοβλαχία, φεύγει για την Ιταλία μετά για την επαναστατημένη Πελοπόννησο, όπου μένει ως το 1826. Τότε φεύγει για την Αυστρία, προκειμένου να οργανώσει την απόδραση του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Η επιχείρηση αποτυγχάνει και αναγκάζεται να φύγει για τη Βλαχία όπου και παραμένει ως το 1837. Τότε επιστρέφει στην Ελλάδα και το 1839 διορίζεται σε διοικητική θέση στην Ύδρα. Αργότερα τοποθετείται σε άλλη υπηρεσία, αλλά σύντομα απολύεται. Έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του σε πλήρη ανέχεια, μάταια αποζητώντας από το Δημόσιο σύνταξη, ή έστω ένα ελάχιστο βοήθημα. Στα 1845 δημοσιεύει τα «Απομνημονεύματά» του, τα οποία αποτελούν πολύτιμη πηγή πληροφοριών για την ιστορία της Φιλικής Εταιρείας, καθώς κανείς από τους άλλους δυο πρωτεργάτες, ο Νικόλαος Σκουφάς και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, δεν άφησαν κάποιο κείμενο. Στις 28 Νοέμβρη 1852 πεθαίνει στην Αθήνα
Ο Τσακάλωφ το 1819 διαφεύγει στην Πίζα της Ιταλίας, όπου και παραμένει ως την έκρηξη της Επανάστασης. Τότε φτάνει στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και αναλαμβάνει υπασπιστής του Αλέξανδρου Υψηλάντη στον Ιερό Λόχο. Μετά την καταστροφή στο Δραγατσάνι καταφέρνει να επιστρέψει και να πολεμήσει στην Ελλάδα. Κατά την Καποδιστριακή περίοδο υπηρετεί στο στρατιωτικό λογιστικό του Γενικού Φροντιστηρίου και εμφανίζεται ως πληρεξούσιος Ηπείρου στην Εθνοσυνέλευση του Άργους. Το καλοκαίρι του 1832 φεύγει από την Ελλάδα και εγκαθίσταται στη Μόσχα, όπου και έζησε μέχρι το 1851.
Μοναδικό στήριγμα ο λαός
Δύο σχεδόν αιώνες μετά την ίδρυση της «’Φιλικής Εταιρείας» μπορούμε αναμφίβολα να πούμε ότι αποτελεί μία από τις λαμπρότερες ιστορικές δημιουργίες του λαού μας. Οι Φιλικοί στηρίχτηκαν με συνέπεια στο λαό, όμως ζήτησαν αρχηγούς και κηδεμόνες στα προνομιούχα στρώματα. Δεν πήγαν προς τη δυτική Ευρώπη να ζητήσουν συμμάχους στις επαναστατικές δυνάμεις της εποχής τους, όμως στράφηκαν προς τον τσαρισμό. Αυτά τα λάθη τους είχαν ολέθρια επίδραση στην πορεία και έκβαση της επανάστασης, δίχως όμως αυτό να μειώνει την ιστορική σημασία του έργου τους.
Γιώργος Ζούμπος
ΠΗΓΕΣ:
- Ζωίδης Γιώργης, «Η Φιλική Εταιρεία και το Εικοσιένα» στον τόμο Η επανάσταση του εικοσιένα. Επιστημονικό συμπόσιο 21-23 Μάρτη 1981, «Κέντρο Μαρξιστικών ερευνών», Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1984 (έκδοση 4η)
- Σβορώνος Νίκος Γ., Επισκόπηση της νεοελληνικής ιστορίας, «Ιστορική βιβλιοθήκη», Θεμέλιο, Αθήνα, 1994 (έκδοση ιγ΄)
- Πετρόπουλος Γιώργος, «Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας», Ριζοσπάστης, 29-09-2002
- «Σκουφάς Νικόλαος», Μ.Σ.Ε., τ. 30, Ακάδημος, Αθήνα, 1983
(Εφημερίδα ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ της Κέρκυρας, 31-07-2010)
* * *
Leave A Comment