«Το δέντρο της ελευθερίας πρέπει να αναζωογονείται από καιρού εις καιρόν με το αίμα πατριωτών και τυράννων. Είναι το φυσικό της λίπασμα...» (Τόμας Τζέφερσον, αμερικανός πρόεδρος [1801-1809])

Με τη Γαλλική Επανάσταση της 14ης Ιούλη 1789 ανατρέπεται βίαια η εξουσία της φεουδαρχικής αριστοκρατίας, καταργείται η μοναρχία και τα προνόμια των ευγενών, εγκαθιδρύεται η κυριαρχία της αστικής τάξης, καθιερώνονται αστικοί θεσμοί στη γαλλική κοινωνία, δημιουργείται εθνικός στρατός, διαχωρίζεται η εκκλησία από το κράτος, ενισχύονται και κυριαρχούν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής με κυριότερο χαρακτηριστικό γνώρισμα την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και την εκμετάλλευση της μισθωτής εργασίας.

Τότε, για πρώτη φορά στην ιστορία, ο λαός αναλαμβάνει το ρόλο του πρωταγωνιστή στην εξέλιξη των ιστορικών πραγμάτων, χωρίς ωστόσο να μπορέσει να επιβάλει τελικά τα δικά του συμφέροντα.

 Το «Δέντρο της Ελευθερίας» στη Γαλλική Επανάσταση

 Με το παραπάνω όνομα χαρακτηρίζονται τα δέντρα που φυτεύονταν από το λαό και τις αρχές, κατά τη Γαλλική Επανάσταση, σε δημόσιες πλατείες και κήπους σαν σύμβολα της Ελευθερίας που αποκτήθηκε και της τυραννίας που καταλύθηκε.

Το πρώτο δέντρο φυτεύεται στο Σαιν Γκεντάν το Μάη του 1790 από τον εφημέριο της κοινότητας. Σύντομα το παράδειγμα ακολουθεί το Παρίσι και όλη η Γαλλία, ώστε σε μικρό χρονικό διάστημα φυτεύονται περίπου 60 χιλιάδες . Ακόμα και ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ για λόγους λαϊκισμού φυτεύει «Δέντρο της Ελευθερίας» στον κήπο των Ανακτόρων του Κεραμεικού, το οποίο ξεριζώνεται στην περίοδο της Συμβατικής ως «μιανθέν υπό της ακαθάρτου χειρός του Καπέτου».

Το «Δέντρο της Ελευθερίας» είναι συνήθως δρυς ή λεύκα και στολίζεται με λουλούδια, τρίχρωμες ταινίες, επιγραφές και πολλές φορές με φρυγικό σκούφο. Μπροστά του γίνεται γιορτή κατά την οποία απαγγέλλονται  ποιήματα, λόγοι και τραγουδιούνται τα επαναστατικά τραγούδια «Ca ira» και «Καρμανιόλα». Στους χορούς κυριαρχεί η «Φαραντόλα» με την οποία γίνεται πλήρης εξίσωση των αντιπροσώπων των εξουσιών με το λαό.

Φύτεμα «Δέντρου της Ελευθερίας»

 Στο στόχαστρο του παλιού καθεστώτος

 Τα «Δέντρα της Ελευθερίας», βρίσκονται από τις 22 Γενάρη 1794, με διάταγμα της Συμβατικής,  υπό την προστασία των πολιτών, καθώς οι βασιλόφρονες τα κόβουν μέσα στη νύχτα ή τα ποτίζουν με οξύ, καταστρέφοντας έτσι τα «σύμβολα της αναρχίας και της αδικίας».

Επακόλουθο είναι να οξύνεται το εμφύλιο μίσος και γίνεται σφοδρότερη η εκδίκηση των Δημοκρατικών. Πολλοί οπαδοί του παλιού καθεστώτος θανατώνονται για αυτό το λόγο, ενώ το κατεστραμμένο δέντρο μεταφέρεται με πένθιμη πομπή στο Δημαρχείο της πόλης. Συχνά, δίπλα στο «Δέντρο της Ελευθερίας» κατασκευάζεται και ο «βωμός της Πατρίδας».

Η φροντίδα των δέντρων αυτών ατονεί στα χρόνια του Ναπολέοντα, ενώ εξαφανίζονται με την παλινόρθωση των Βουρβώνων. Φυτεύονται και πάλι στη διάρκεια των επαναστάσεων του 1830 και του 1848, αλλά ο Ναπολέων Γ΄ τα καταστρέφει οριστικά.

 Στα Ιόνια Νησιά    

Καθώς ο γαλλικός στρατός καταλαμβάνει νέα εδάφη και ανατρέπει τα παλιά καθεστώτα,  διαδίδει την τρίχρωμη επαναστατική κονκάρδα και το «Δέντρο της Ελευθερίας».

Μετά το θάνατο του Ροβεσπιέρου επικρατούν στους κόλπους της Επανάστασης οι μετριοπαθείς επαναστάτες και αρχίζει η περίοδος του Διευθυντηρίου (Οκτώβρης 1795-Νοέμβρης 1799).  Το 1796 ξεσπά ο Γαλλοαυστριακός πόλεμος και η βόρεια Ιταλία γίνεται θέατρο πολεμικών επιχειρήσεων. Η άλλοτε κραταιά Βενετία έχει ήδη περιοριστεί στο μητροπολιτικό έδαφος, στα νησιά του Ιονίου και σε μερικές κτήσεις στις Δαλματικές ακτές. Στις 20 Μάη του 1797 καταλύεται το αριστοκρατικό πολίτευμα και εγκαθιδρύεται Προσωρινό Δημαρχείο. Στην πλατεία του Αγίου Μάρκου φυτεύεται το «Δέντρο της Ελευθερίας» και κάτω από αυτό καίγονται τα εμβλήματα της Γαληνοτάτης. Αφαιρείται τότε από το ευαγγέλιο που κρατούσε το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου η επιγραφή «Pax tibi Marce evangelista meus» (Ειρήνη σε σένα Μάρκε Ευαγγελιστή μου) και αντικαθίσταται με άλλην που γράφει «Τα δικαιώματα του Ανθρώπου και του πολίτη».

Στις 29 Ιούνη 1797 (ν.η.) γαλλοβενετσιάνικος στόλος υπό το στρατηγό Anselmo Gentili αγκυροβολεί στα Κερκυραϊκά νερά μεταφέροντας τη Μεραρχία της Ανατολής και ο τελευταίος βενετός Γενικός Προνοητής Carlo Aurelio Widmann παραδίδει τη διοίκηση του νησιού.

Τους Γάλλους υποδέχονται στο λιμάνι οι αρχές του τόπου με το Μεγάλο Πρωτοπαπά Γεώργιο Χαλικιόπουλο Μάντζαρο και πλήθος κόσμου ο οποίος βλέπει στον ερχομό τους τον τερματισμό μιας μακράς φεουδαρχικής διακυβέρνησης του τόπου και το τέλος της εκμετάλλευσης του από την αριστοκρατική ολιγαρχία.

Ο Gentili διακηρύττει ότι οι Γάλλοι κατέλυσαν το αριστοκρατικό καθεστώς και φέρνουν  στην Κέρκυρα και τα άλλα νησιά την Ελευθερία. Μιλά για Σύνταγμα, Ειρήνη, Ελευθερία, αυτοδιοίκηση, ανεξιθρησκεία και για στήριξη των νησιών από τη Γαλλική Δημοκρατία.

 Φυτεύεται το «Δέντρο της Ελευθερίας» στην Κέρκυρα

 Στις 5/17 Ιουλίου 1797 φυτεύεται συμβολικά στην Κάτω Πλατεία της Κέρκυρας  (όπως και στα υπόλοιπα Ιόνια Νησιά) το «Δένδρο της Ελευθερίας». Είναι ένας μικρός πλάτανος, στολισμένος με τρείς κορδέλλες στα χρώματα της Επανάστασης (πράσινο-λευκό-κόκκινο). Στα τραγούδια που κυριαρχούν στις γιορτές, περιλαμβάνεται και ο «Θούριος» του Ρήγα.

Τρεις μέρες αργότερα, ύστερα από απαίτηση του λαού και ειδικά των χωρικών, καίγεται το Libro d’ Oro. Τότε, καίγονται και πολλοί τίτλοι ιδιοκτησίας των οποίων η εξαφάνιση ενδιαφέρει όσους έχουν αγοράσει παράνομα αγροληψίες και εδαφονόμια και με την καταστροφή τους γίνονται ιδιοκτήτες. Ταυτόχρονα καταστρέφονται τα εμβλήματα της Βενετοκρατίας που υπάρχουν στα δημόσια κτίρια και τα τείχη.

Οι ευγενείς όμως δεν είναι δυνατόν να υποκύψουν στην νέα τάξη πραγμάτων και ένα βράδυ «άγνωστοι» ξεριζώνουν το «Δέντρο της Ελευθερίας». Το Δημαρχείο επικηρύσσει τους δράστες με 500 τάλληρα (τα οποία συγκεντρώνονται με έρανο) ενώ παράλληλα γίνεται πρωτοπαπαδικός αφορισμός των ενόχων, χωρίς όμως αποτέλεσμα.

 Στην Κεφαλονιά και τη Ζάκυνθο

 Στο Ληξούρι και στο Αργοστόλι, φυτεύονται τα «Δέντρα της Ελευθερίας» με πομπώδεις πανηγυρισμούς και συμμετοχή του Αρχιεπισκόπου Κεφαλληνίας -Ζακύνθου και καίγονται τα προνομιακά έγγραφα του αρχοντολογιού.

Στη Ζάκυνθο οι γιορτές είναι ακόμα μεγαλοπρεπέστερες. Στις 23 Ιούλη το «Δέντρο ης Ελευθερίας» φυτεύεται στην πλατεία με παρουσία του λατίνου επίσκοπου, του ορθόδοξου Πρωτοπαπά, των αξιωματικών του γαλλικού μπρικιού «Mondovi», των αξιωματικών του στρατού και υπό τον ήχο της στρατιωτικής μπάντας και των κανονιοβολισμών των πλοίων.

Ο Πρωτοπαπάς ευλογεί το Δέντρο και ασκεπής το φιλά λέγοντας: «Ασπάζομαι το ιερόν τούτο σύμβολον της ελευθερίας, ως αρχηγός του Ελληνικού κλήρου, ευχόμενος εις τους συμπολίτας μου σύμπνοιαν, όπως καρπωθώσι τα αγαθά της ελευθερίας. Ζήτω η ελευθερία». Στη συνέχεια γίνονται δοξολογίες στις καθολικές και τις ορθόδοξες εκκλησίες της πόλης και ο λαός διασκεδάζει και χορεύει πανηγυρίζοντας την απελευθέρωσή του.

ΠΗΓΕΣ

  • Βάρναλης Κώστας, «Ελευθερίας δένδρον», στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 9, έκδοση δεύτερη, Φοίνιξ, Αθήνα, χ.χ.
  • Θεοτόκης Σπυρίδων Μάρκου, Αναμνηστικόν τεύχος της Πανιονίου Αναδρομικής Εκθέσεως, Μέρος Β΄, Δημοκρατούμενοι Γάλλοι, Κέρκυρα, 1917
  • Κούκκου Ελένη, Ιστορία των Επτανήσων από το 1797 μέχρι την Αγγλοκρατία, Παπαδήμας, 1983
  • Λούντζης Ερμάννος, Τα Επτάνησα επί Γάλλων Δημοκρατικών 1797-1799, Μετάφραση: Αβιγαϊλ Λούντζη-Νικοκάβουρα, Κερκυρα, 1971 

Γιώργος Ζούμπος
http://bibliokerkyra.blogspot.it/

όπως δημοσιεύτηκε στην εφημ. «ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ», 17-07-2010

 

* * *

Διαβάστε επίσης...