Το Πρωτοκύριακο του 1941

Γράφει ο Γιώργος Ζούμπος

«…καθόλου δεδικαιολογημένη η στάσις ενίων οργάνων της Οικονομικής Αστυνομίας, άτινα συνέλαβον δεκάδα εκ των μαθητών τούτων, ους πλειστάκις και μέχρις απιστεύτου σημείου ερράπισαν, όπως επίσης αναιτίως συνέλαβον και ερράπισαν τον καθηγητήν τής Γυμναστικής κ. Ν. Καστάνιαν, όστις ενεκλείσθη εις τάς φυλακάς..» (από έγγραφο του νομαρχούντος Ε. Κουρία τον Π. Παρίνι, Αρχηγό του Γραφείου Πολιτικών Υποθέσεων Ιονίων Νησων)

Στη μαθητική διαδήλωση η οποία έγινε το Πρωτοκύριακο 2 Νοέμβρη 1941 μετά τη λιτανεία και η οποία θεωρείται η πρώτη εκδήλωση κατά του κατακτητή ακόμα και στον ευρωπαϊκό κατεχόμενο χώρο, έχουμε αναφερθεί μέσα από τις στήλες της «Ενημέρωσης» πριν τέσσερα χρόνια, δίνοντας ταυτόχρονα μια συνοπτική εικόνα της επικρατούσας κατάστασης στην Κέρκυρα εκείνη την εποχή. Παρά όμως την χρονική απόσταση από το γεγονός, (68 χρόνια) και τις προσεγγίσεις που έχουν ήδη γίνει (Δαφνής, Κατσαρός, Πετρίδου και ενδεχόμενα και άλλοι), υπάρχουν ακόμα αδημοσίευτα στοιχεία τα οποία πολλές φορές αποκαλύπτονται συμπτωματικά.

H αναμνηστική πλάκα του Δήμου Κερκυραίων

Τα γεγονότα

Με το τέλος της λιτανείας, θυμάται ο συμπολίτης Δημ. Σουέρεφ, όλοι οι μαθητές ξεκίνησαν κατά ομάδες από την πλατεία της Ιονικής Τράπεζας και κατέληξαν στο Πεντοφάναρο για να επιστρέψουν στο Γυμνάσιο όπου και έφθασαν τραγουδώντας το γνωστό τραγούδι «Πάπια που κορφολούζεσαι στου Ιονίου τα νερά…Κι αδέλφια έχεις Κέρκυρα, δεν θα καταδεχτούνε την ομορφή τους αδελφή οι Φράγκοι να χαρούνε» το οποίο ξεκίνησαν οι μεγαλύτεροι μαθητές. Ένας από αυτούς σήκωσε την ελληνική σημαία.

Σε όλη τη διαδρομή μέχρι το σχολείο ουδείς ενόχλησε τους μαθητές, αλλά στο σύντομο αυτό διάστημα ενημερώθηκαν οι ιταλικές αρχές. Όταν η πορεία βρισκόταν στο Πλατύ Καντούνι, είχε αρχίσει να βρέχει, αλλά ο ενθουσιασμός δεν μειώθηκε. Και ενώ οι μαθητές βρισκόταν στην μικρή πλατεία εμπρός από το Γυμνάσιο, κατέφθασαν οι καραμπινιέροι και όρμησαν στους νεαρούς διαδηλωτές, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο υπεύθυνος γυμναστής Ν. Καστάνιας (αργότερα μέλος του Ε.Α.Μ. Κέρκυρας).

Μέσα στην σύγχυση, πολλοί μαθητές ανέβηκαν στο σχολείο, κατέβασαν την ιταλική σημαία και την έριξαν στο δρόμο. Οι καραμπινιέροι προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν όπλα αλλά δεν το έκαναν χάρη στην αντίδραση των μαθητών. Ενώ έβρεχε ραγδαία, οι μαθητές όρμησαν να ξεφύγουν μέσα από τα καντούνια της Πόρτα Ρεμούντας αλλά κάποιοι πιάστηκαν. Ο ίδιος ο γυμναστής συνεπλάκη με έναν καραμπινιέρο και πλήρωσε ακριβά το θράσος του με ξύλο και φυλάκιση. Χάρη σε αυτόν όμως πολλοί μαθητές γλίτωσαν την σύλληψη από τους μανιασμένους καραμπινιέρους.

Πολύτιμα έγγραφα

Προχωρώντας στο χρόνο θα πρέπει να σημειώσουμε ότι το Σεπτέμβρη του 1943, με την κατάρρευση της Ιταλίας και την κατάσταση που ακολούθησε στην Κέρκυρα, μέρος του αρχείου της ιταλικής Καραμπινιερίας βρέθηκε κυριολεκτικά στο δρόμο και πολλά έγγραφα περιήλθαν στην κατοχή συμπολιτών. Αντίγραφο ενός εξαιρετικά ενδιαφέροντος δισέλιδου, μαζί με αντίγραφα άλλων εγγράφων, που αφορούν αντιστασιακή δραστηριότητα, έφτασε στον γράφοντα μέσω του συμπολίτη Στέφανου Ριζικάρη. Πρόκειται για αναφορά των γεγονότων του Πρωτοκύριακου του 1941 η οποία υποβάλλεται στη διοίκηση της μεραρχίας και την έδρα του Affari Civile και μια ονομαστική κατάσταση των συλληφθέντων.

Η αναφορά

Αντίγραφο της ιταλικής αναφοράς

Σημειώνει η αναφορά (σε μετάφραση από τα ιταλικά) δίνοντας την άποψη των Ιταλών φασιστών ώστε να δικαιολογηθεί η επέμβαση των καραμπινιέρων:

« Σήμερα στις 13.00΄ώρα, μετά από την λιτανεία του Αγίου Σπυρίδωνα αρκετοί έλληνες μαθητές συγκεντρώθηκαν στο σχολικό κτίριο της Πλατείας Γυμνασίου και τραγουδούσαν.

Ένας υπαξιωματικός και φρουροί που υπηρετούν σε αυτό το τμήμα, που βρίσκεται εκεί κοντά, ειδοποιήθηκαν από Ιταλίδες ότι ορισμένα από τα τραγούδια που τραγουδούσαν οι έλληνες μαθητές περιείχαν προσβλητικές φράσεις για την ιταλική σημαία.

Γι΄ αυτό οι παραπάνω στρατιώτες επενέβησαν αμέσως και με τη βοήθεια και άλλων στρατιωτών κατάφεραν να συλλάβουν 11 μαθητές οι οποίοι μεταφέρθηκαν στο τμήμα. Άλλοι φρουροί συνέλαβαν δύο μαθητές και δύο καθηγητές τους οποίους παρέδωσαν στους CC.RR. Άλλη περίπολος των CC.RR συνέλαβε άλλα άτομα.

Οι συλληφθέντες μαθητές από τους στρατιώτες μας ανακρίθηκαν και μετά αφέθηκαν ελεύθεροι.

Τα ονόματά τους παραδόθηκαν στους CC.RR.»

Η κατάσταση των συλληφθέντων, με ημερομηνία 13 Δεκέμβρη 1941, περιλαμβάνει 26 ονόματα μαθητών οι οποίοι πιάστηκαν από τους Ιταλούς στο διάστημα ανάμεσα 23 και 28 Νοέμβρη και απολύθηκαν μεταξύ 26 Νοέμβρη και 5 Δεκέμβρη. Οι συλλήψεις αυτές έγιναν 21-26 μέρες μετά το Πρωτοκύριακο ημέρα κατά την οποία είχαν γίνει ήδη 10-13 συλλήψεις (ο αριθμός διαφοροποιείται ανάλογα με την πηγή). Πάντως, ανάμεσα στους συλληφθέντες το Πρωτοκύριακο ήταν και οι καθηγητές Ν. Καστάνιας (ο οποίος αποφυλακιζόμενος διατάχτηκε να εγκαταλείψει το νησί) και Ν. Βαρότσης, ενώ πολίτες που συμπαραστάθηκαν, είτε φυλακίστηκαν είτε εκτοπίστηκαν στους Οθωνούς, όπως οι Π. Κουρκουμέλης, Γ. Μάνεσης, Σ. Μπούας, Καρδάκης).

Οι συλληφθέντες στο διάστημα 23-28 Νοέμβρη ήταν:

Μπελτράτης Κωνσταντίνος του Ιωάννη
Μαυρόπουλος Αριστοτέλης του Λεωνίδα
Μουρίκης Δημήτριος του Ιωάννη
Τσιμπούκης Σπυρίδων του Παναγιώτη
Βραδής Σπυριδων του Μιχαήλ
Μοντσενίγος Δημήτριος του Μαργαρίτη
Λάμπρος Σπυρίδων του Κωνσταντίνου
Βασιλάς Ιωάννης του Βασιλείου
Τζαρουγκιάν Κατσιατζουμ του Μπογκος
Ξωμεριτάκης Αγαμέμνων του Κωνσταντίνου
Βάρθης Σπυρίδων του Νικολάου
Παραμυθιώτης Ρένος του Ιωάννη
Πουλημένος Λέανδρος του Ιωάννη
Νούνεσης Φειδίας του Θεοδώρου
Κοτσονάντης Νικόλαος του Κωνσταντίνου
Λυκίσας Κωνσταντίνος του Χαραλάμπους
Μουστάκης Μιχαήλ του Βίκτωρα
Τάραντος Σπυρίδων του Γερασίμου
Πανιπέρης Γεώργιος του Δημητρίου
Αλαμάνος Στέφανος του Κωνσταντίνου
Λυκίδης Παναγιώτης του Νικολάου
Κιτσάκης Κωνσταντίνος του Αναστασίου
Παπίγκης Βλάσιος του Θεοδώρου
Ροϊμπης Κωνσταντίνος του Μιχαήλ
Πουλημένος Γεράσιμος του Αλεξάνδρου
Μακρής Σπυρίδων του Αλεξάνδρου

Ανάμεσα στους 26, ο Στέφανος Ριζικάρης πιστεύει ότι ίσως υπάρχουν κάποιοι από τους μαθητές οι οποίοι στο Δημοτικό Θέατρο σφύριξαν και γιούχαραν την εμφάνιση του Μουσολίνι κατά την προβολή επικαίρων. Εξάλλου, μετά το Πρωτοκύριακο, ο Φίλης Κορωνάκης μας επισημαίνει ότι «Συνεχίστηκαν και άλλες πιο οργανωμένες εκδηλώσεις. Κυκλοφόρησε μυστικό τύπος, γράφτηκαν συνθήματα σε κοινόχρηστους χώρους και στους τοίχους γράφτηκαν επώνυμες καταγγελίες των λίγων δοσιλόγων με τους Ιταλούς».

Προσπάθεια υποβιβασμού του γεγονότος

Οι Ιταλοί φασίστες αρχικά έδωσαν την εντύπωση ότι δεν θεώρησαν μεγάλης σημασίας την εκδήλωση. Αυτό άλλωστε δηλώνει και το σχετικό με τη λιτανεία άρθρο την επόμενη μέρα στην «Εφημερίδα των Ιονίων» όπου υπάρχει μόνο περιγραφή της λιτανείας σαν να μην συνέβη τίποτα «Με την συνήθη μεγαλοπρέπειαν ετελέσθη χθες την πρωίαν η πατροπαράδοτος λιτανεία του Αγίου Σπυρίδωνος η οποία από του 1673 γίνεται τακτικά την πρώτην Κυριακήν του Νοεμβρίου εκάστου έτους….».

Στην πραγματικότητα όμως κινήθηκαν με κάθε μυστικότητα (προφανώς με τη βοήθεια χαφιέδων) και έγιναν οι παραπάνω συλλήψεις.

Το σημείο που βρίσκεται τοποθετημένη η αναμνηστική πλάκα, δίπλα στο Β΄ Γυμνάσιο

Η αναμνηστική πλάκα

Η τοποθέτηση πριν λίγα χρόνια αναμνηστικής πλάκας στο σημερινό 2ο Γυμνάσιο, κατά την περίοδο της δημαρχίας Γ. Κούρκουλου, αποτελεί την ελάχιστη οφειλόμενη τιμή στη νεολαία της εποχής εκείνης. Όμως: έχει λανθασμένη την ημερομηνία (η διαδήλωση έγινε στις 2 και όχι στις 3 Νοέμβρη) και πιστεύουμε ότι πρέπει να αλλάξει η θέση της. Εκεί όπου βρίσκεται τώρα χρειάζεται να ψάξει κάποιος για να τη δει και η μετατόπισή της κατά μερικά μέτρα ώστε να είναι ορατή από την πλατεία είναι επιβαλλόμενη.

Εξάλλου, πρέπει κάποτε να συγκεντρωθούν όσα σχετικά στοιχεία υπάρχουν (και πιστεύουμε ότι υπάρχουν ακόμα πολλά άγνωστα) και να προβληθεί όσο αξίζει το Πρωτοκύριακο του 41 παίρνοντας την πραγματική του θέση στην τοπική (και όχι μόνο) ιστορία η οποία έχει δεόντως διαστρεβλωθεί και δεινοπαθήσει στα μετεμφυλιακά χρόνια.

Όπως δημοσιεύτηκε στη «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ», 01/011/2009

* * *