Οι φιλαρμονικές της Κέρκυρας

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η Κέρκυρα, από την αρχαιότητα μέχρι και το διάστημα της Ενετοκρατίας (17ος αι), δεν έχει να επιδείξει κάτι ιδιαίτερα αξιόλογο καλλιτεχνικά. Οι Ενετοί, έδωσαν νέα στοιχεία στους Κερκυραίους κυρίως σε ότι αφορά τον πολιτισμό. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την άνθηση των καλών τεχνών και ιδιαίτερα της μουσικής η οποία έως και σήμερα αποτελεί για τους Κερκυραίους έναν από τους πιο προσφιλείς τρόπους ψυχαγωγίας και διασκέδασης.

Σημαντικό επίσης παράγοντα για την καλύτερη κατανόηση της περιόδου από το 17ο ως το 19ο αιώνα σε ότι αφορά τα πολιτιστικά, αποτελεί το γεγονός ότι τα Επτάνησα και ειδικά η Κέρκυρα αποτέλεσε αυστηρά τελικό προορισμό των Δυτικών μουσικών τάσεων και επιρροών. Δεν έχουμε στοιχεία επιδράσεων της Δυτικής και της Κερκυραϊκής μουσικής στην ηπειρωτική Ελλάδα, πριν την ένωση των Επτανήσιων με την υπόλοιπη Ελλάδα το 1864. Η έως τότε παρουσία δυτικών κατακτητών, είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη ενός ιδιόμορφου πολιτισμού στον Επτανησιακό χώρο. Μετά το 19ο αιώνα παρατηρείται μια ραγδαία καλλιτεχνική και ιδιαίτερα μουσική αναγέννηση με αφορμή την ίδρυση φιλαρμονικών ορχηστρών.

Μέρος 1° : ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ της ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ – ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ – Η ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ – Η ΜΟΥΣΙΚΗ

Η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου ενός τόπου είναι πολλές φορές συνυφασμένη και με την πολιτιστική και καλλιτεχνική του πρόοδο. Πολύ νωρίς, (ακόμη και σε σχέση με τη Δυτική Ευρώπη), και συγκεκριμένα το 1656, συστάθηκε στην Κέρκυρα η πρώτη Ελληνική “Aκαδημία των εξησφαλισμένων” ή “Accademia degli assicurati”. [1] [2] Οι δραστηριότητές της Ακαδημίας αυτής διακόπηκαν το 1716, καθώς η Οθωμανική κυριαρχία δεν άφησε ανεπηρέαστη την Κέρκυρα. Το 1732 δημιουργήθηκε μια άλλη σχολή που ονομάστηκε: “Ακαδημία των περιπλανωμένων” ή “QuosPhoebusvocuterrantes”. Η σχολή αυτή διαλύθηκε στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης.

Εν τω μεταξύ διάφορα μέλη της “Ακαδημίας λογίων και επιστημόνων” (η οποία ιδρύθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και διαλύθηκε το 1802), σε συνεργασία με διάφορες πατριωτικές και πολιτιστικές εταιρίες και συλλόγους, εργάζονταν πυρετωδώς για τη σύσταση μιας νέας Ακαδημίας. Οι προσπάθειες κατέληξαν στην ίδρυση της Ιονικής Ακαδημίας το 1807 με τρία βασικά τμήματα: Το τμήμα φυσικομαθηματικών επιστήμών, το τμήμα Πολιτικών και Ηθικών και τέλος το τμήμα Λογοτεχνίας και Τεχνών. Το καλλιτεχνικό τμήμα της σχολής αποτέλεσε ξεχωριστό κλάδο από το 1810, ενώ το 1815 ιδρύθηκε επίσημα και η Σχολή Καλών Τεχνών.

Το 1823 με την πολιτική βοήθεια του Άγγλου κόμη Frederic Guilford η “Ιονική Aκαδημία” αναβαθμίζεται και μετατρέπεται ουσιαστικά στο πρώτο πανεπιστήμιο της χώρας, ενώ ο επίσημος τίτλος της είναι πια “Ιόνιος Ακαδημία”. Ο Guilford έλαβε τον τίτλο του ισόβιου πρύτανη. Λίγα χρόνια αργότερα συστήνονται και νέες έδρες. (Φιλοσοφίας, Ρητορικής, Νομικής, Ιατρικής, Μαθηματικών και Εκκλησιαστικής μουσικής!).

Το πολιτικοκοινωνικό πλαίσιο της εποχής και η μακρόχρονη Οθωμανική κατοχή στο μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας, επηρέασαν τις καλλιτεχνικές επιρροές των Επτανήσιων και ειδικότερα της Κέρκυρας με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Έτσι συναντάμε από τη μία τη Γαλλία και την Ιταλία με τη μακρόχρονη μουσική τους παράδοση και από την άλλη την Κρήτη και την Κωνσταντινούπολη, των οποίων η μουσική φαίνεται πως επηρέασε σε σημαντικό βαθμό την Επτανησιακή. Ειδικά για την Κρητική επιρροή ο μουσικοδιδάσκαλος και ιεροψάλτης Παναγιώτης Γκριτζάνης, (1835-1896) αναφέρεται σε σχετικό σύγγραμμα με θέμα την Κρητικο – Επτανησιακή μουσική, σε αιτίες όπως η εσωτερική μετανάστευση και οι συναφείς επιρροές (Ενετικές κλπ) της Κρήτης και των Επτανήσων, που είχαν σαν αποτέλεσμα την πρόσμιξη των μουσικών στοιχείων των τόπων αυτών σε ένα κράμα, που εκφράστηκε τόσο στην κοσμική όσο και στην Εκκλησιαστική μουσική. Ο Παύλος Καρρέρης αναφέρει χαρακτηριστικά με αφορμή τη Ζακυνθινή Εκκλησιαστική μουσική ότι το σύστημα που ακολουθεί είναι το Κρητικό. [3]

Το 1836 έχουμε την ίδρυση της “Φιλολογικής Λέσχης” που αργότερα μετονομάζεται σε “Αναγνωστική Εταιρία Κέρκυρας”. Ταυτόχρονα ο Κερκυραίος Ιωάννης Καποδίστριας, ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας, δείχνει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πνευματική και καλλιτεχνική ανάταση του τόπου και ιδιαίτερα σε ότι αφορά στη μουσική. Δίπλα του φωτισμένοι και λόγιοι όπως ο τελευταίος Άρχων της Ιονίου Ακαδημίας Ιάκωβος Πολυλάς ο Λορέντζος Μαβίλης κ.α.

Στην μουσική, ο Νικόλαος Μάντζαρος (1768-1843) μελοποιεί το ποίημα του Σολωμού “Ύμνος Εις Την Ελευθερίαν”, του οποίου οι δύο πρώτες στροφές αποτελούν από το 1865 τον Εθνικό ύμνο της Ελλάδας. Ως το τέλος του 19ου αιώνα στην Κέρκυρα θα ανδρωθεί ένα πλήθος σπουδαίων συνθετών όπως ο Σπύρος Σαμάρας, ο Ναπολέων Λαμπελέτ, κ.α.

Το 1720 ιδρύεται το Θέατρο του Σαν Τζιάκομο, (το σημερινό Δημαρχείο), και στεγάζεται στο ίδιο κτίριο που λειτουργούσε από το 17ο αιώνα ως στοά (loggia) των ευγενών της πόλης. Το όνομα οφείλεται στη γειτνίαση του θεάτρου με την εκκλησία του Αγίου Ιακώβου. Φιλοτεχνήθηκε από τον διάσημο Ιταλό γλύπτη NapoleoneGenovesi, με θέματα από τη ζωή και τη μυθολογία του νησιού. Από το 1728 περνά από την κατοχή των Βενετών στους Κερκυραίους ενώ από το 1733 παρουσιάζονται και μουσικά δρώμενα.[4]

Πλήθος παραστάσεων και συναυλιών έλαβαν χώρα στο θέατρο αυτό ενώ αργότερα (1819), φιλοξένησε και το πρώτο Ελληνικό μελόδραμα. Πρόκειται για το έργο με τίτλο “Η παρά Φαίαξιν άφιξις του Οδυσσέως” σε μουσική και ποίηση των Κερκυραίων Στέφανου Πογιάγου και Γεωργίου Ρίκη αντίστοιχα. To Σαν Τζιάκομο φιλοξένησε ως το τέλος της ιστορίας του ως θέατρο (μετά το 1892 μετατράπηκε σε δημαρχείο), σημαντικές ακόμη μουσικές δημιουργίες αλλά και αρκετές πρεμιέρες έργων του Νικόλαου Μάντζαρου. [5]

Στα 1902 γίνονται τα εγκαίνια του Δημοτικού Θεάτρου, στο οποίο μεταφέρεται όλος ο όγκος των δραστηριοτήτων που λάμβαναν έως τότε χώρα στο Σαν Τζιάκομο. Το Δημοτικό θέατρο της Κέρκυρας θα λειτουργήσει για σαράντα χρόνια, μέχρι την ολοκληρωτική του καταστροφή από τους Ιταλικούς βομβαρδισμούς στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το Αρσάκειο, το Διδασκαλείο, η Δραματική Σχολή, οι Πολιτιστικοί σύλλογοι, το Ωδείο Κέρκυρας (1840) αλλά και το πλήθος των Φιλαρμονικών, – για τις οποίες θα γίνει εκτενής αναφορά στο δεύτερο μέρος – αποτέλεσαν σημαντικούς φορείς του πολιτισμού και της πνευματικής ανάπτυξης της Κέρκυρας στα χρόνια που ακολούθησαν την Ένωση των Επτανήσων με την υπόλοιπη Ελλάδα.

Μέρος 2° : ΟΙ ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΕΣ της ΚΕΡΚΥΡΑΣ – IΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ – Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΗΜΕΡΑ

Η “φιλαρμονική ορχήστρα”, είναι η “μπάντα” όπως συνηθίζουμε να λέμε στην Ελλάδα.[6] Η Γοτθική λέξη μπάντα σήμαινε αρχικά τη “μικρή στρατιωτική ομάδα”, αργότερα όμως ο χαρακτηρισμός απέδιδε “τη μικρή ομάδα στρατιωτικών μουσικών”, για να καταλήξει τελικά στην προαναφερθείσα έννοια. Δεν είναι τυχαίο ότι η πρώτη επίσημα συστημένη ορχήστρα πνευστών συστάθηκε στην γειτονική της Κέρκυρας Ιταλία και συγκεκριμένα στη Φλωρεντία το 1232. Αργότερα ακολουθούν η Γενεύη το 1300, το Μιλάνο, η Μάντοβα, η Φεράρα 1441 κλπ. Αργότερα (1515) συγκροτείται στην Ιταλία η Ορχήστρα Πνευστών, (και με την προσθήκη φλάουτου εκτός από τα χάλκινα πνευστά),[7] κυρίως για στρατιωτική χρήση αφού λάμβανε μέρος στις μάχες,[8] ενώ και στη Γαλλία ιδρύεται λίγο αργότερα από το Φραγκίσκο τον Α’ η πρώτη στρατιωτική ορχήστρα πνευστών. Ως το τέλος του 16ου αιώνα και η Τουρκία είχε δημιουργήσει αντίστοιχα μουσικά σύνολα. Μέχρι το 18ο αιώνα η Δυτική Ευρώπη με πρωτεργάτες τους Γερμανούς μουσικούς, ευτύχησε να έχει πολλές περίφημες φιλαρμονικές ορχήστρες ειδικά στη Γαλλία την Ιταλία και την Αγγλία. Ο ρόλος της Αγγλίας στην ιστορία των Κερκυραϊκών Φιλαρμονικών υπήρξε καταλυτικός. Ας δούμε με ποιο τρόπο.

Μια από τις σημαντικότερες τοπικές λατρευτικές εκδηλώσεις της Κέρκυρας ήταν (και είναι) η λιτανεία του προστάτη της Αγίου Σπυρίδωνα, που τελείται στις 11 Αυγούστου (ημέρα επετείου της σωτηρίας από την πολιορκία των Τούρκων το 1716). Από τα σχετικά στοιχεία προκύπτει ότι τουλάχιστον από το 1823, η Αγγλική Αρμοστεία του νησιού έστελνε αυτή την μέρα τιμητικό λόχο στρατού μετά μουσικής. Το 1837 και με αφορμή το θάνατο του βασιλιά της Αγγλίας Γουλιέλμου του Δ’, η ανεψιά του Βικτορία απαγόρευσε τη συμμετοχή Αγγλικού στρατού μετά μουσικής σε Ορθόδοξες θρησκευτικές εκδηλώσεις. Αυτό αποτέλεσε ύψιστη προσβολή προς τη θρησκευτική αλλά και πατριωτική συνείδηση των Κερκυραίων και είχε ως αποτέλεσμα την άμεση κινητοποίησή τους στην κατεύθυνση ίδρυσης μιας Κερκυραϊκής Φιλαρμονικής.

Φιλαρμονική Εταιρίας Κερκύρας

Τα έτη 1837-1840 οι καλλιτεχνικές, πνευματικές και ορισμένες πολιτικές προσωπικότητες της Κέρκυρας, ένωσαν τις δυνάμεις και τα κοινά τους οράματα και κατέληξαν στην ίδρυση Φιλαρμονικής με το όνομα “Φιλαρμονική Εταιρία Κερκύρας”, στις 12 Σεπτεμβρίου του 1840. Ο μουσουργός Σπυρίδωνας Ξύνδας, ο Πέτρος Κουαρτάνος, ο Ιωάννης Καλλονάς κ.α ήταν τα ιδρυτικά μέλη της πρώτης Φιλαρμονικής Εταιρίας. Πρόεδρος εφ’ όρου ζωής ορίσθηκε ο Νικόλαος Χαλκιόπουλος Μάντζαρος.

Χρονογράφοι της εποχής αναφέρουν ότι η εμφάνιση της Φιλαρμονικής στη Λιτανεία της 11ης Αυγούστου του 1841 [9] –η πρώτη δημόσια εμφάνιση της νέας Φιλαρμονικής είχε ήδη γίνει την 1η Απριλίου του 1841–, συνοδεύτηκε από έντονους επευφημισμούς και ενθουσιώδες κλίμα. Στο καταστατικό της ίδρυσης που συντάχθηκε, αναφέρεται ότι ως χρώματα της Φιλαρμονικής προτείνονται το μπλε και το λευκό ως χρώματα της Ελληνικής σημαίας. Η πρόταση δεν έγινε δεκτή από την Ιόνιο Γερουσία που αντί αυτών επέβαλλε τα χρώματα της Ιονίου Πολιτείας δηλαδή το μπλέ και το κόκκινο. Παρόλα αυτά ο πατριωτικός χαρακτήρας της Φιλαρμονικής –την οποία οι ξένοι αποκαλούσαν “LaBanda Greca”– δε μειώθηκε καθόλου. Απεναντίας αποφασίστηκε στις 25 Μαρτίου (επέτειος της Εθνικής Επανάστασης), να τελείται δημόσια πανηγυρική συναυλία. H “Παλαιά” ή η “Kόκκινη Φιλαρμονική”[10] όπως συνηθίζουν να την αποκαλούν σήμερα οι Κερκυραίοι –η παλαιότερη Φιλαρμονική στο νησί αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα – είναι η μπάντα που απέδωσε τον Ολυμπιακό Ύμνο του Σπύρου Σαμάρα στους πρώτους Σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 στην Αθήνα.

Η Φιλαρμονική Εταιρίας Κερκύρας, εκτός του γεγονότος ότι αποτέλεσε όπως θα δούμε και στη συνέχεια την απαρχή μιας τεράστιας για τα Ελληνικά δεδομένα μουσικής Εταιρίας, έθεσε και τα θεμέλια για μια ευρύτερη “Μουσική Σχολή”, μια Ακαδημία όπως την οραματιζόταν ο Ν. Μάντζαρος. Έτσι ο κανονισμός λειτουργίας της Φιλαρμονικής[11] προέβλεπε εκτός των άλλων και τμήματα σχολών Χορωδίας, Θρησκευτικής Χορωδίας, Εγχόρδων, Πιάνου, Αρμονίας, Αντίστιξης, Μορφολογίας κλπ.

Η Φιλαρμονική σήμερα διατηρεί Σχολές Οργάνων, Τμήμα Νεανικής Μπάντας (Μπαντίνα), Τμήμα Ορχήστρας Πνευστών, Κουαρτέτο Χάλκινων Πνευστών, Τμήμα Μουσικής Δωματίου, Τμήμα Ορχήστρας Τζαζ, Τμήμα Φωνητικής και Τμήμα Επιδείξεων. Μετέχουν περίπου 350 άτομα, ενώ στο Τμήμα Επιδείξεων περίπου 150. Έχει εκπροσωπήσει την Κέρκυρα και τη χώρα μας σε Διεθνείς Διαγωνισμούς, όπου έχει αποσπάσει δεκάδες τιμητικές διακρίσεις.

Φιλαρμονική Εταιρία “Μάντζαρος”

Η φιλελεύθερες πολιτικές τάσεις που βρήκαν μεγάλη απήχηση στην Κέρκυρα του τέλους του 19ου αιώνα. Ο φιλελευθερισμός σε συνδυασμό με την ανάγκη για “ψυχαγωγία της εργατικής τάξης” [12] οδήγησαν στην ίδρυση μιας δεύτερης μπάντας με όνομα: “Φιλαρμονική Εταιρία Μάντζαρος” ή σε αντιδιαστολή με την παλιά, “Nέα” Φιλαρμονική. Η αρχική ονομασία στα πρακτικά 21 Ιουνίου 1890 ήταν “Ψυχαγωγικός Συνεταιρισμός εν Κέρκυρα”. Στις 8 Νοεμβρίου του ιδίου χρόνου όμως μετονομάζεται σε “Μουσικός Σύλλογος Μάντζαρος” και πρώτο Πρόεδρο τον Λεωνίδα Βλάχο. Τέλος, στις 18 Νοεμβρίου του ιδίου πάντοτε χρόνου, η ονομασία του Συλλόγου αλλάζει ξανά, και από τότε παραμένει ως “Φιλαρμονική Εταιρία Μάντζαρος”. Πρώτος Δάσκαλος ήταν ο Στέφανος Ρινόπουλος, ενώ η πρώτη της εμφάνιση φαίνεται πως πραγματοποιήθηκε στη Λιτανεία του Αγίου Σπυρίδωνα, το Πρωτοκύριακο[13] του Νοεμβρίου του 1891, με 40 μουσικούς.

Τα χρώματά της είναι το κυανό και το λευκό, τα χρώματα της Ελλάδας. Η χειμερινή της στολή έχει χρώμα βαθύ μπλε, ενώ η θερινή έχει χρώμα λευκό. Το κράνος είναι ασημί με λοφίο από μπλε και λευκά φτερά. Η “Φιλαρμονική Μάντζαρος” ήταν εκείνη που ανέκρουσε τον Εθνικό Ύμνο στην Τελετή Έναρξης των Ολυμπιακούς Αγώνων του 1896 στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι η πρώτη Φιλαρμονική στην Ελλάδα που ενέταξε γυναίκα μουσικό στο Σώμα της (1954). Η Φιλαρμονική έχει τιμηθεί με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, την ανώτατη Πνευματική Διάκριση στη χώρα μας αλλά και με τιμητικό βραβείο στο Φεστιβάλ Φιλαρμονικών της Βιέννης το 1996. Η Φιλαρμονική διατηρεί Σχολές Οργάνων, Τμήμα Νεανικής Μπάντας (Μπαντίνα) και Τμήμα Φωνητικής και Τμήμα Επιδείξεων. Μετέχουν περίπου 300 άτομα, ενώ στο Τμήμα Επιδείξεων περίπου 120.

Φιλαρμονική Εταιρία “Καποδίστριας”

Η Τρίτη Φιλαρμονική Εταιρία της πόλης της Κέρκυρας ιδρύθηκε πολύ αργότερα των πρώτων δύο, μόλις το 1980, με το όνομα: “Φιλαρμονική Εταιρία Καποδίστριας”. H πρώτη της εμφάνιση έγινε στις επίσημες εκδηλώσεις της Πρωτοχρονιάς του 1980, με 45 μουσικούς. Τα χρώματά της είναι το μαύρο και το έντονο κόκκινο. Η χειμερινή και η θερινή στολή αποτελείται από κόκκινο σακάκι με μαύρη ζώνη και μαύρο παντελόνι με κόκκινη ρίγα. Το κράνος είναι χρυσαφί με λοφίο από κόκκινα κορδόνια. Η Φιλαρμονική διατηρεί Σχολές Οργάνων, Τμήμα Νεανικής Μπάντας (Μπαντίνα), Τμήμα Ορχήστρας Τζαζ, Τμήμα Μαζορετών και Τμήμα Επιδείξεων. Στη Φιλαρμονική διδάσκουν αφιλοκερδώς 25 δάσκαλοι ενώ οι μαθητές είναι περίπου 250 άτομα χωρίς καμιά οικονομική υποχρέωση. Στο Τμήμα Επιδείξεων μετέχουν περίπου οι 100.

Φιλαρμονικές του νησιού

Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι όλες οι Φιλαρμονικές του νησιού είναι αφιλοκερδείς Εταιρίες και όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, σε αρκετές από αυτές οι δάσκαλοι δεν έχουν καθόλου οικονομικές απολαβές και οι μαθητές δεν έχουν καμία οικονομική υποχρέωση. Εκτός των 3 Φιλαρμονικών Εταιριών της πόλης που προαναφέραμε υπάρχουν 14 ακόμη στην ύπαιθρο της Κέρκυρας. (Η Κέρκυρα απαριθμεί σήμερα συνολικά 17 Φιλαρμονικές Εταιρίες).

Φιλαρμονική Γαστουρίου

Η αρχαιότερη φιλαρμονική εκτός της πόλης της Κέρκυρας είναι η “Φιλαρμονική Ένωση Κοινότητας Γαστουρίου”με τον τίτλο “Η Ομόνοια” (ημερομηνία ίδρυσής της η 10η Μαρτίου του 1898). Η ίδρυσή της ήταν καρπός μιας πρωτοβουλίας που πήρε ο “Αλληλοβοηθητικός Σύλλογος Γαστουρίου”. Η μπάντα αυτή έχει τιμηθεί με το πρώτο βραβείο του Διαγωνισμού Φιλαρμονικών της Ν. Φιλαδέλφειας (1997). H νεώτερη μπάντα του νησιού είναι η “Φιλαρμονική Εταιρία Κοντοκαλίου” (έτος ίδρυσης 1997) η οποία ξεκίνησε το 1990 ως παιδική χορωδία και μπάντα.

Ο “Φιλαρμονικός Σύλλογος Σκριπερού” ιδρύθηκε στις 3 Μαίου του 1909 και αυτός ως μετεξέλιξη χορωδίας. Φημίζεται ιδιαίτερα γιατί υπήρξε ένας από του κύριους τροφοδότες των Φιλαρμονικών των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Ένα χρόνο αργότερα (25 Μαίου του 1910), η Μουσική Καλλιτεχνική Ένωση Λευκιμμαίων ίδρυσε μπάντα υπό την επωνυμία “Φιλαρμονική Αδελφότης Λευκιμμαίων”. Η Φιλαρμονική αυτή διαλύθηκε το 1915 λόγω των Βαλκανικών πολέμων και επανιδρύθηκε το 1961.Οι καλλιτεχνικές της δραστηριότητες της επεκτάθηκαν πρόσφατα με την ίδρυση ορχήστρας ποικίλης μουσικής και χορωδίας (1993). Η δεύτερη Φιλαρμονική της Λευκίμμης ιδρύθηκε το 1911 με την επωνυμία “Μουσικός Σύλλογος Απόλλων” και το 1953 μετονομάστηκε σε “Φιλαρμονική Εταιρία Λευκίμμης” όπως λέγεται μέχρι τις μέρες μας.

Φιλαρμονική Άνω Κορακιάνας

Η Φιλαρμονική Άνω Κορακιάνας “Σπύρος Σαμάρας” είναι μία από της σημαντικότερες φιλαρμονικές του νησιού και ένα από τα μεγαλύτερα πολιτιστικά σωματεία της Κέρκυρας. Με έτος ίδρυσης το 1958 και πρώτη εμφάνιση στην πόλη της Κέρκυρας[14] στις 2 Απριλίου 1961 (Κυριακή των Βαίων). Η παρθενική της εμφάνιση στην πόλη της Κέρκυρας προκάλεσε το θαυμασμό ενός “έμπειρου” μουσικά κοινού –τουλάχιστον σε ότι αφορά τις μπάντες– όπως αυτό των κατοίκων Κέρκυρας. Τα χρώματά της είναι το σκούρο μπλε και το κίτρινο. Η χειμερινή και η θερινή της στολή έχει χρώμα σκούρο μπλε με κίτρινη διακόσμηση. Το κράνος είναι ασημί με λοφίο από σκούρα μπλε και κίτρινα φτερά.

Οι ανάγκες ενίσχυσης των 3 Φιλαρμονικών της πόλης στις εκδηλώσεις του Δήμου Κερκυραίων, (Παρελάσεις, Λιτανείες κλπ) μετά το 1981, ώθησαν το Δήμο σε διενέργεια Φεστιβάλ – Διαγωνισμού Φιλαρμονικών του νησιού, με έπαθλο την ισόβια συμμετοχή της νικήτριας φιλαρμονικής στις προαναφερθείσες εκδηλώσεις της πόλης της Κέρκυρας. Ο διαγωνισμός έλαβε χώρα στις 21 Μαίου του 1983 και νικήτρια αναδείχθηκε η Φιλαρμονική της Άνω Κορακιάνας. Από τότε συμμετέχει ισότιμα, μαζί με τις άλλες τρεις Φιλαρμονικές στις εκδηλώσεις της πόλης εκτός των Επιταφίων και της Λιτανείας του Αγίου Σπυρίδωνα το Μεγάλο Σάββατο, λόγω των αντίστοιχων Πασχαλινών εκδηλώσεων στο Δήμο της Κορακιάνας. Ύψιστη διάκριση το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών το 2000.

Τη 1η Απριλίου του 1962 ιδρύθηκε η “Φιλαρμονική Σιναράδων” και συνεχίζει από τότε με συμμετοχή σε διάφορες εκδηλώσεις εντός και εκτός του νησιού. Η Φιλαρμονική Εταιρία του χωριού Άγιος Ματθαίος υπό την επωνυμία “Λορέντζος Μαβίλης” ιδρύθηκε το 1965 και παρέχει και αυτή δωρεάν μαθητεία σε αρκετά τμήματα από εθελοντές καθηγητές μουσικής. Η “Φιλαρμονική Κυνωπιαστών”[15] ιδρύθηκε το 1968 και εκτός της μπάντας διαθέτει και παιδική χορωδία. Η “Φιλαρμονική Λαπάδων” και η “Φιλαρμονική Αυλιωτών” ιδρύθηκαν το 1974 και το 1979 αντίστοιχα και προσφέρουν σημαντικά στην καλλιτεχνική ανάπτυξη της Κερκυραϊκής υπαίθρου. Είκοσι ένα χρόνια μετά την ίδρυση της πρώτης μπάντας στην Κορακιάνα ακολούθησε και η ίδρυση μιας ακόμη Φιλαρμονικής το 1982. Στην Κάτω Κορακιάνα αυτή τη φορά η Φιλαρμονική έλαβε το όνομα “Γεράσιμος Μαρκοράς” που προήλθε από τον πρώτο δάσκαλο του χωριού. Η Ένωση Λακώνων ίδρυσε Φιλαρμονική με όνομα “Άγιος Νικόλαος” το 1990, ενώ η “Δημοτική Φιλαρμονική Θιναλίων” ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της Δημοτικής αρχής το 1993. Τέλος η “Φιλαρμονική Κοντοκαλίου” όπως αναφέρθηκε και παραπάνω συστάθηκε ουσιαστικά το 1994 ενώ το 1990 είχε προηγηθεί η ίδρυση παιδικής χορωδίας.

Φιλαρμονική Αγ. Ματθαίου

Κλείνοντας αυτό το δεύτερο μέρος, αξίζει να αναφερθεί ότι εκτός από τις προαναφερθείσες Φιλαρμονικές Εταιρίες, η Κέρκυρα στο παρελθόν γνώρισε αρκετές ακόμη αξιόλογες μπάντες οι οποίες στην ιστορική τους διαδρομή διαλύθηκαν είτε λόγω συνενώσεώς τους με άλλες είτε για οικονομικούς λόγους. Οι σημαντικότερες από αυτές ήταν η “Φιλαρμονική Παυλιάνας” και η “Φιλαρμονική Χλωμού”.

Στη σημερινή Κέρκυρα εκτός από τις Φιλαρμονικές και τις δραστηριότητές τους λειτουργούν ακόμη 6 αυτόνομα Ωδεία, 5 χορωδίες – εκτός των χορωδιών που όπως είδαμε παραπάνω συλλειτουργούν επίσημα ή ανεπίσημα με Φιλαρμονικές – περίπου 75 πολιτιστικοί και μορφωτικοί σύλλογοι, και πρόσφατα το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου που ιδρύθηκε το 1984 αλλά λειτουργεί από το Ακαδημαϊκό έτος 1992- -1993.

Είναι φανερό ότι η Κέρκυρα ειδικά μετά τα μέσα του 19ου αι. αποτελεί ένα πρότυπο ανάπτυξης και μουσικής καλλιέργειας για ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο. Οι καρποί της πρώτης Φιλαρμονικής Εταιρίας του νησιού, – όπως είδαμε ειδικότερα στο δεύτερο μέρος– έπεσαν σε γόνιμο έδαφος. Εδώ και αρκετά χρόνια ο μέσος Κερκυραίος συνήθως έχει ασχοληθεί σε μικρή κυρίως ηλικία, για μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα έμπρακτα με τη μουσική. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την εξοικείωση και την των νέων με τη μουσική και την καλλιέργεια θαυμασμού προς αυτή σε όποιο επίπεδο και αν τη γνωρίσουν.

Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλοί Κερκυραίοι (ακόμη και πτυχιούχοι σχολών οργάνων φιλαρμονικής), δε βιοπορίζονται από τη μουσική, αλλά την ασκούν παράλληλα με κάποιο άλλο άσχετο τις περισσότερες φορές επάγγελμα. Οι περισσότεροι από αυτούς διδάσκουν αμισθί σε Φιλαρμονικές του νησιού, μερικές εκ των οποίων αναφέρθηκαν παραπάνω. Κάποιοι άλλοι πτυχιούχοι ή και διπλωματούχοι μουσικοί απορροφώνται από μεγάλες ορχήστρες (Κ.Ο.Α, Ορχήστρα των Χρωμάτων κλπ), η πλειοψηφία των οποίων απαρτίζονται από Κερκυραίους.

Σημειώσεις

[1] Μοτσενίκος Σπύρος, Νεοελληνική Μουσική, σελ. 75, χ. εκδ, Αθήνα, 1958

[2] Ο ερευνητής Νικόλαος Λανίτης αναφέρει ότι το 1663 στο Ληξούρι της Κεφαλληνίας ιδρύθηκε το πρώτο Ελληνικό πανεπιστήμιο υπό του Κυπρίου Ιερονύμου – Ιλαρίωνος Κιγάλα (Παγκεφαλληνιακόν Ημερολόγιον, , σελ. 81, 1939)
[3] Η σύγκριση του Π.Καρρέρη γίνεται πιο κατανοητή υπό του πρίσματος του ότι η Βυζαντινή μουσική είναι μονόφωνη (αυστηρά ως το 15ο αιώνα) και μόνο φωνητική. (Εγκυκλοπαίδεια της Παγκόσμιας μουσικής, Τόμος 1 σελ.114, Βλ. Βιβλιογραφικές αναφορές). Αντίθετα η Κρητική – Επτανησιακή Εκκλησιαστική είναι τετράφωνη, δηλαδή πολυφωνική. Αυτό έρχεται σε αντιπαράθεση με τις βασικές αρχές του τυπικού της Ορθόδοξης Εκκλησίας σε ότι αφορά το “μέλος”. Παρόλα αυτά η εκκλησία λαμβάνοντας υπ’όψιν τις Επτανησιακές επιρροές, τελικά αφομοίωσε ανεπίσημα στους κόλπους της τέτοιου τύπου ιδιομορφίες Ακόμη και σήμερα στις 12 Δεκεμβρίου στον Ιερό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα στην Πλάκα τελείται η Εορταστική λειτουργία με συνοδεία πολυφωνικής χορωδίας και αρμονίου, ενώ στο τέλος της ακολουθίας η Φιλαρμονική ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων παιανίζει στον περίβολο του ναού Κερκυραϊκά παραδοσιακά τραγούδια, διασκευασμένα για Φιλαρμονική Ορχήστρα.
[4] Έως τότε η χρήση του αφορούσε αμιγώς θεατρικά δρώμενα
[5] Καρδάμη Κώστα, Το Κερκυραϊκό θέατρο “San Giacomo” στα 1815, Εξαμηνιαία Μουσική Επιθεώρηση “Μουσικός Λόγος” Τ.3, σε΄. 21, Αθήνα 2001
[6] Ο συγγραφέας του εξάτομου έργου “Το λεξικό της Ελληνικής μουσικής” Τάκης Καλογερόπουλος επισημαίνει ότι: “…για τα Ελληνικά μουσικά Φιλαρμονική σημαίνει μόνο μπάντα»
[7] Το φλάουτο σαν όργανο ανήκει στην οικογένεια των ξύλινων οργάνων λόγω του υλικού που κατασκευαζόταν ως και το 18ου αιώνα. Από τις αρχές του 19ου αιώνα το υλικό κατασκευής άλλαξε αλλά η κατάταξη του φλάουτου στην “oοικογένεια των ξύλινων πνευστών” παρέμεινε ως και τις μέρες μας.
[8] Μοτσενίκος Σπύρος, Νεοελληνική Μουσική, σελ. 22, χ.εκδ, Αθήνα, 1958
[9] Από τότε ως τις μέρες το τελετουργικό της Εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα στην πόλη της Κέρκυρας επιβάλλει την παρουσία των φιλαρμονικών κατά τη διάρκεια των σημαντικότερων ακολουθιών και εκδηλώσεων. Πιο φημισμένη ίσως όλων εκείνη της Μεγάλης Παρασκευής όπου στις 4 το απόγευμα από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο παλαιό φρούριο ξεκινά ο επιβλητικός Επιτάφιος. Μέχρι τις 9.30 το βράδυ, από κάθε εκκλησία βγαίνει ο δικός της Επιτάφιος. Στις 9.30 ακριβώς βγαίνει ο τελευταίος Επιτάφιος της Μητρόπολης, μεγαλοπρεπέστατος, με τη συνοδεία μεγάλης χορωδίας και με τις φιλαρμονικές να παίζουν το Αντάτζιο του Αλμπιόνι.
[10] Η χειμερινή της στολή έχει χρώμα βαθύ μπλε με βαθυκόκκινη διακόσμηση, ενώ η θερινή έχει χρώμα ανοικτό ζαχαρί με βαθυκόκκινη διακόσμηση. Το κράνος είναι χρυσαφί με λοφίο από βαθυκύανα και βαθυκόκκινα κορδόνια.
[11] Κανονισμός τον οποίο συνέταξε ο ίδιος ο Ν. Μάντζαρος
[12] Κατ’ αυτόν τον τρόπο αναφέρεται στο σχετικό κανονισμό λειτουργίας της σχολής,
[13], Η λιτανεία αυτή τελείται λόγω της σωτηρίας του νησιού από την επιδημία πανώλης, κάθε πρώτη Κυριακή του Νοέμβρη (Πρωτοκύριακο)
[14] Είχε προηγηθεί μία εβδομάδα) νωρίτερα (25 Μαρτίου 1961) η πρώτη της εμφάνιση στην Άνω Κορακιάνα
[15] Το χωριό Κοινοπιάστες ανήκει πια στο Δήμο Αχιλλείων