Ονόματα σε κερκυραϊκές καμπάνες

Η καμπάνα χρησιμοποιείται  από την προχριστιανική εποχή και τη συναντάμε στη Συρία, την Αίγυπτο και τη Ρώμη όπου  επί Αυγούστου τοποθετείται καμπάνα μπροστά στο Ναό του Δία, για να σημαίνει την έναρξη και την λήξη των ιεροτελεστιών. Παλαιότερα χρησιμοποιούνται μεγάλα κομμάτια  μετάλλου τα οποία αναρτούν με σχοινί και τα κρούουν με μεταλλική ή ξύλινη ράβδο, όπως τα σημερινά σήμαντρα.

Εκκλησιαστικό όργανο

Η καμπάνα που ευλογήθηκε στο Ντόμο στις 8 Απρίλη του 1858, σήμερα (φωτ. Γεράσιμου Δημουλά)

Η  καμπάνα εμφανίζεται στη χριστιανική εκκλησία μετά το τέλος των διωγμών. Τα χρόνια εκείνα οι λεγόμενοι «Θεοδρόμοι» ή «λαοσυνάκται» γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και ειδοποιούν τους χριστιανούς για τον τόπο και την ώρα της λατρείας των. Πολλές φορές όμως και ο ίδιος ο ιερουργός μετά τη συνάξη, ενημερώνει τους πιστούς για την επόμενη σύναξη.

Με το τέλος των διωγμών αρχίζουν να κατασκευάζονται στη Δύση – και κύρια στα μοναστήρια-  μεγάλες καμπάνες, και μάλιστα για πρώτη φορά από το γνωστό χαλκό της Καμπανίας, γι’ αυτό και παίρνουν την ονομασία «καμπάνες». Η χρήση τους επικρατεί σύντομα στη Δύση και στολίζονται με επιγραφές και άλλα διακοσμητικά στοιχεία, ενώ  κατά τα εγκαίνιά τους βαφτίζονται με αγιασμένο νερό και λάδι.

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία οι καμπάνες εισάγονται από τη Δύση πιθανόν κατά τον 9ο αιώνα και καθιερώνονται προοδευτικά στη λατρεία. Η χρήση τους απαγορεύεται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας με εξαίρεση τις περιοχές του Αγίου Όρους, των Ιωαννίνων και μερικά νησιά.

Η Δυτική τελετή της ευλόγησης

Καθώς οι καμπάνες έχουν στενή σχέση με τη ζωή των Χριστιανών, επικράτησε η συνήθεια να ευλογούνται πριν τοποθετηθούν στο καμπαναριό. Η συνήθεια αυτή τηρείται μέχρι σήμερα στη Δυτική Εκκλησία αλλά όχι στην ελληνική Ορθοδοξία.

Η καμπάνα που πρόκειται να ευλογηθεί, τοποθετείται στον καθορισμένο τόπο με  τέτοιο τρόπο ώστε να είναι εύκολο σε κάποιον να την περιδιαβεί και να την χτυπήσει. Η ευλογία μπορεί να γίνει σε μέρα γιορτής είτε στο εσωτερικό του ναού είτε έξω από αυτόν. Το «Ευχολόγιο» της Καθολικής Εκκλησίας αναφέρει όλη την τελετή κατά περίπτωση. Μετά την Ευχή ο λειτουργός ραντίζει με αγίασμα την καμπάνα και αφού βάλει λιβάνι, τη θυμιατίζει ενώ ψάλλεται ο Ψαλμός 149 «Ψάλλετε στον κύριο και ευλογείτε το όνομά του. Αλληλούια». Στη συνέχεια ευλογεί τους πιστούς λέγοντας «Ο Θεός που είναι πανάγαθος και συγκροτεί την Εκκλησία του από όλους τους λαούς, είθε να ευλογήσει όλους εσάς που παρευρεθήκατε με ευλάβεια στην ευλογία αυτής της καμπάνας. Αμήν».

Η παλιότερη κωδικοποίηση

H παλαιότερη κωδικοποίηση της τελετής της ευλόγησης  βρίσκεται στο  «Liber Ordinum», γραμμένο στα μοζαραβικά. Η τελετουργία περιγράφεται επίσης και στο Sacramentarium Gelasianum (8^ος αι.), ενώ τελειοποιείται στο «Ordo ad signum ecclesiae benedicendum» του 14^ου αι.

 Η τελετουργία είναι τότε  σχεδόν σαν βάφτιση, γίνεται σχεδόν αποκλειστικά από επίσκοπο και προβλέπει τα εξής:

1. Εξιλασμό της καμπάνας με νερό αναμειγμένο με αλάτι και λάδι (το τελευταίο εξαλείφεται από τον 18° αι).
2. Χρίσμα. Συνολικά έντεκα χρίσματα, εφτά στην εξωτερική επιφάνεια, τέσσερα στο εσωτερικό.
3. Ονομασία: Σε χρήση από τον 10° αιώνα, καθιερώνεται από τον πάπα Ιωάννη Η’, όταν για πρώτη φορά δίνει το όνομα σε μια καμπάνα του Αγ. Ιωάννη στο Λατερανό.
4. Λιβάνισμα. Τοποθέτηση του θυμιατού κάτω από την καμπάνα, ώστε το λιβάνι να συγκεντρώνεται στο εσωτερικό. Καίγονταν λιβάνι και σμύρνα. Ακολουθούσε έρανος και ορισμένες φορές λιτανεία.

 Αυτή η τελετουργία κρατά μέχρι το 1992. Τότε απλοποιείται και διατηρείται μόνο η ευλόγηση μαζί με το «απλό» λιβάνισμα. Η τελετή γίνεται πλέον από επίσκοπο αλλά και απλό πρεσβύτερο, ενώ η κωδικοποίηση της νέας αυτής τελετουργίας περιγράφεται αναλυτικά στο ευχολόγιο της Συνδιάσκεψης Ιταλών Επισκόπων.

Ευλογώντας τις καμπάνες

Dolcedo (Liguria Βόρειας Ιταλίας), Δεκέμβρης 2013: Ακολουθία κατά την οποία ευλογούνται οι δύο καινούργιες καμπάνες στον ενοριακό ναό του San Tommaso

Ευλογία κάπου στη Ρωσία