Στις 21 Ιούλη του 1718, Βενετία και Οθωμανική Αυτοκρατορία υπογράφουν τη συνθήκη του Πασσάροβιτς, κλείνοντας τον έβδομο (και τελευταίο) βενετοτουρκικό πόλεμο. Μέχρι το 1797, οπότε διαλύεται η Γαληνοτάτη, η περιοχή του Ιονίου δεν γνωρίζει πια άλλη πολεμική σύρραξη.

 Ξημερώνοντας του Αγίου Μηνά

 Τη νύχτα 10 προς 11 Νοέμβρη (π.η.) 1718 δυνατή θύελλα επικρατούσε στην Κέρκυρα και λίγο πριν τα μεσάνυχτα κεραυνός χτύπησε τη μπαρουταποθήκη της Καμπάνας στο Παλιό Φρούριο.  Οι φλόγες μεταδόθηκαν και στις δύο διπλανές μπαρουταποθήκες που περιείχαν κάπου 3000 βαρέλια μπαρούτη. Ακολούθησε έκρηξη που ακούστηκε μέχρι την απέναντι Ήπειρο. Το έδαφος σείστηκε, έπεσαν τα οικοδομήματα γύρω από την Ακρόπολη, γκρεμίστηκαν τα οικήματα των κάτω τειχών. Βροχή από πέτρες και αναμμένα αντικείμενα έπεσαν στην πόλη σκοτώνοντας κόσμο, ενώ πανύψηλα κτίρια σχίστηκαν και έπεσαν. Σωρός από ερείπια έγιναν τα τείχη του Παλιού Φρουρίου, ενώ ο βράχος της Ακρόπολης σχίστηκε.

Το ανάκτορο του προνοητή καταστράφηκε, θάβοντας στα ερείπιά του τον Γενικό Προνοητή Ανδρέα Πιζάνη, την οικογένειά του και άλλα 60 άτομα. Οι φλόγες έκαψαν καταλύματα, σταθμούς, στρατώνες, αποθήκες και δέντρα. Πολλοί βρίσκονταν πεθαμένοι ή τραυματισμένοι κάτω από τα ερείπια, ενώ άλλοι είχαν εκσφενδονιστεί στη θάλασσα και παράδερναν στα κύματα.

Μεγάλη ήταν η ζημιά στην πόλη και βαρύτατη στο Μαντράκι όπου οι πέτρες πέφτοντας σκότωσαν ή πλήγωσαν πολλούς ναύτες. Τα νερά της θάλασσας δημιούργησαν δίνη και παράσυραν στο βυθό αύτανδρες τέσσερις γαλιότες και μια γαλέρα. Τα υπόλοιπα σκάφη έπαθαν πολλές ζημιές από τη δίνη και από τις πέτρες που έπεσαν με δύναμη.

Η έκρηξη προκάλεσε συνολικά γύρω στους χίλιους θανάτους και τραυματισμό πεντακοσίων ατόμων. Στο αρχείο της Καθολικής Αρχιεπισκοπής Κερκύρας σώζεται μέχρι σήμερα το βιβλίο πράξεων όπου είναι καταχωρημένα τα ονόματα των νεκρών (οι πηγές διαφέρουν και δίνουν αριθμό νεκρών από 900 ως 2000).

Η χρηματική ζημία του δημοσίου και των ιδιωτών υπήρξε ανυπολόγιστη, ενώ τα οχυρωματικά έργα που επρόκειτο να εκτελεστούν με πρόταση του Σούλεμπουργκ μετά την πολιορκία του 1716 καθυστέρησαν για πολύ καιρό (στην Κέρκυρα βρίσκονταν εκείνη την περίοδο πολυάριθμες στρατιωτικές και ναυτικές δυνάμεις λόγω της λήξης του πολέμου). Χορηγήθηκαν τροφές και καταφύγια στους άστεγους και τους τραυματίες, ενώ η Ενετική Γερουσία έδωσε αμέσως συντάξεις και χορηγίες στους πληγέντες.

 «Πιζάνειος εμπρησμός» 

 Η κηδεία του Γενικού Προνοητή Πιζάνη έγινε έξι μέρες αργότερα, ήταν επισημότατη αλλά δεν παραβρέθηκε ο ορθόδοξος κλήρος. Μέχρι σήμερα σώζεται στην Καθολική Μητρόπολη των Αγίων Ιακώβου και Χριστοφόρου η επιτύμβια πλάκα που αναφέρει λατινικά ότι «ανέβηκε στον ουρανό όπως ο Ηλίας μέσα στις φλόγες, σε ηλικία 57 χρόνων στις 4 των Ειδών του Νοεμβρίου».

Η τεράστια αυτή πολύνεκρη καταστροφή συνδέθηκε με θαυματουργή επέμβαση του Αγίου Σπυρίδωνος ο οποίος θέλησε να τιμωρήσει τον Πιζάνη για την επιθυμία του να κατασκευάσει καθολικό αλτάρι στην εκκλησία Του. Στην εκκλησιαστική ιστορία του νησιού το γεγονός έμεινε γνωστό ως «Πιζάνειος εμπρησμός».

 Εκατόν εξήντα χρόνια μετά

 Στα 1878, εκατόν εξήντα χρόνια από την καταστροφή του 1718, ο νεαρός λόγιος Σπυρίδων Δε Βιάζης τυπώνει στην Κέρκυρα, στα ιταλικά, ένα ολιγοσέλιδο φυλλάδιο με τίτλο Alcuni documenti intorno l’ accidentale catastrofe, avvenuta nell’ isola di Corfu nell’ anno 1718, publicati per le faustissime nozze Cefallino- Stavro.

Το φυλλάδιο τυπώνεται με την ευκαιρία των γάμων του επίσης λόγιου κερκυραίου γυμνασιάρχη Ανδρέα Κεφαλληνού με τη Μαρία Σταύρου και έχει απρόσμενα αποτελέσματα για τον εκδότη του, καθώς αυτός παρουσιάζει ανέκδοτα έγγραφα και αποδίδει την καταστροφή σε συγκυρία μετεωρολογικών παραγόντων, ενώ δεν κάνει καν μνεία για θαυματουργή παρέμβαση  του Αγίου όπως ήταν οι παραδοσιακές πεποιθήσεις.

Στον Δε Βιάζη απαντά μετά από λίγο με δριμύτητα ο κερκυραίος αρχιμανδρίτης Αρσένιος Πανδής με το φυλλάδιο Επιστολιμαία απάντησις, σε μια προσπάθεια να υποβαθμίσει την «νεωτεριστική» άποψη. Σύντομα, μετά από επίθεση και ξυλοκόπημα «αγανακτισμένων» πολιτών (σε όλη τη διαδρομή της ιστορίας εμφανίζονται … αυθορμήτως αγανακτισμένοι πολίτες) και φοβούμενος χειρότερες καταστάσεις, ο Δε Βιάζης εγκαταλείπει την Κέρκυρα μεταμφιεσμένος  και μέσω  των Αγίων Σαράντα καταφεύγει στη Ζάκυνθο όπου είναι καλοδεχούμενος από συγγενείς της μητέρας του  καθώς και από λόγιους του τόπου.

Στη Ζάκυνθο, στο «Φιόρο του Λεβάντε», θα ζήσει από την άνοιξη του 1878 μέχρι το 1927, αφήνοντας πίσω του τεράστιο συγγραφικό έργο, χωρίς σε αυτόν το μισό αιώνα να επιστρέψει ποτέ στην Κέρκυρα.

Ο Σπυρίδων Δε Βιάζης (1849-1927). Αναγκάστηκε να εγκαταλείψει οριστικά την Κέρκυρα μετά την αντιπαράθεσή του με τους εκκλησιαστικούς κύκλους για τα αίτια της έκρηξης στο Παλιό Φρούριο στα 1718.

Ποιος ήταν ο Σπυρίδων Δε Βιάζης (Ζάκυνθος-Κέρκυρα-Ζάκυνθος)

 Ο Σπυρίδων-Ιωσήφ Δε Βιάζης ήταν γιός του σικελού ναυτικού Βενεράντο Δε-Βιάζη και της Φραγκίσκα Δε Βλάζιο από τη Λίσσα της Δαλματίας η οποία ήταν εγκατεστημένη για πολλά χρόνια με την οικογένειά της στη Ζάκυνθο.  Μετά το γάμο τους οι γονείς του Σπυρίδωνα εγκαταστάθηκαν στην Κέρκυρα όπου αυτός γεννήθηκε το 1849.

Παρακολούθησε τα εγκύκλια μαθήματα στο λύκειο της Κέρκυρας, ήταν μαθητής του Ιωάννη Ρωμανού και του Πέτρου Βράιλα-Αρμένη, ενώ πήρε ιδιαίτερα μαθήματα πιάνου, αρμονίας και αντίστιξης από το μουσουργό Νικόλαο Μάντζαρο. Από τα μαθητικά του χρόνια γνώριζε ιταλικά, ζωγράφιζε, ενώ ασχολούνταν με ιστορικά δοκίμια και μεταφράσεις.

Από το 1878 που κατέφυγε στη Ζάκυνθο έζησε παραδίνοντας ιδιωτικά μαθήματα και ταυτόχρονα παράγοντας ερευνητικό και συγγραφικό έργο. Ο Ντίνος Κονόμος στην αναγραφή των έργων του Δε-Βιάζη καταλογογραφεί εξακόσιους είκοσι έξι (626) τίτλους, (εκτός  από τις δημοσιεύσεις σε λεξικά και εφημερίδες) ενώ πολλά από τα έργα του βρίσκονται στις μέρες μας διαθέσιμα στο Διαδίκτυο σε ηλεκτρονική μορφή.

Ο Δε Βιάζης αγάπησε τη Ζάκυνθο σαν να ήταν η πραγματική του πατρίδα. Όπως σημειώνει ο Ντίνος Κονόμος: «Τα στοιχεία τα οποία εντόπισε στο Αρχειοφυλακείο Ζακύνθου, σε διάφορα οικογενειακά αρχεία και σε βιβλιοθήκες του νησιού ικανοποίησαν το ανικανοποίητο ιστοριοδιφικό του ένστικτο και τον έδεσαν με ακατάλυτους  δεσμούς με την θετή του πατρίδα». Μεγάλος θαυμαστής του Φώσκολου, ανέλαβε αμισθί την ταξινόμηση της Φωσκολιανής Βιβλιοθήκης και έγραψε τον κανονισμό της.

Η Βιβλιοθήκη και το Αρχείο του δωρήθηκαν από τον ίδιο με διαθήκη στη Φωσκολιανή Βιβλιοθήκη όπου και εγκαταλείφθηκαν για χρόνια με αποτέλεσμα να υποστούν μεγάλες ζημίες. Τα απομεινάρια μεταφέρθηκαν στη Δημόσια Βιβλιοθήκη Ζακύνθου όπου χάθηκαν όλα στη σεισμοπυρκαϊά του 1953.

Σήμερα, το όνομά του έχει ένας από τους δρόμους στο κέντρο της πόλης της Ζακύνθου, ενώ η γενέτειρά του τον διέγραψε για πάντα μετά το «τόλμημα» του 1878.

 

ΠΗΓΕΣ:

1)     S.G.V. De Biasi, Alcuni documenti intorno l΄ accidentale catastrofe avvenuta nel΄ isola di Corfu nell΄ anno 1718, Corfu, 1878

2)     Λεωνίδας Χ. Ζώης, «Σπυρίδων Δε Βιάζης», Νέα Εστία, τ. 5, Αθήνα, 15 Ιούνη 1927.

3)     Ν. Κάππος Αρχιμανδρίτης, Επιστολιμαία απάντηση…, Κέρκυρα, 1878

4)     Ντίνος Κονόμος, «Σπυρίδων Δε-Βιάζης (1849-1927). Αναγραφή των έργων του», Ερανιστής, τ. 40-41 (ανάτυπο αρ. 131), Αθήνα 1969.

5)     Α.Χ. Τσίτσας, «Η θεομηνία της 10/21 Νοεμβρίου στην Κέρκυρα», Ανάτυπο από το Δελτίον της Ιονίου Ακαδημίας, τ. Β΄, Κέρκυρα, 1986.

 Ευχαριστίες οφείλονται στο Σπύρο Γαούτση που μας προμήθευσε αντίγραφα δυσεύρετων σήμερα εκδόσεων σχετικών με το παραπάνω άρθρο. 
Γιώργος Ζούμπος
http://bibliokerkyra.blogspot.it/

όπως δημοσιεύτηκε στην εφημ. «ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ», 08-11-2009

 

* * *

Διαβάστε επίσης...