Η λατρεία του Αγίου Διονυσίου στη Ζάκυνθο

Γράφει ο Διονύσης Φλεμοτόμος

Η μνήμη του Αγίου Διονυσίου, όπως σε όλους είναι γνωστό, γιορτάζεται στις 17 Δεκεμβρίου. Είναι, όπως χαρακτηριστικά λέγεται, η γιορτή του «Αγίου μας», δίχως άλλον προσδιορισμό.

Λατρεία και τιμή

Για την λατρεία του και την τιμή που του αποδίδεται από τους συντοπίτες του πολλά θα μπορούσαν να ειπωθούν και διαφωνίες ατελείωτες να δημιουργηθούν, ιδιαίτερα από τους φανατικούς θεολόγους, μια και συχνά ο Άγιος υποκαθιστά στην τζαντιώτικη συνείδηση ακόμα και αυτόν το Θεό. Έτσι η έκφραση «εγώ δεν πιστεύω θεούς και θρησκείες, αλλά τον Άγιο τον πιστεύω» είναι ένα επιπλέον δείγμα της τοπικής ιδιαιτερότητας και δείχνει το δέσιμο όλων των κατοίκων του νησιού με τον «αυτόχθονα» Άγιο, ο οποίος έζησε στα χώματά τους και τους καταλαβαίνει όσο κανένας άλλος. Είναι, μάλιστα, εντελώς δικός τους και γι’ αυτό η ικεσία: «Άγιο μου Κορμάκι» ή η πιο ανθρώπινη: «Άγιε μου Σιγούρο», με την επίκληση του επωνύμου του. Γνωστή, ζεστή, μα και χριστιανικότατη είναι η συνήθεια των ζακυνθινών να κάνουν το σταυρό τους κάθε πρωί, στρεφόμενοι προς την εκκλησία του, αλλά και να πηγαίνουν συχνά να προσκυνούν την λάρνακά του και να του εκμυστηρεύονται όλα τα μυστικά της ψυχής τους. Έτσι συχνά θα βρούμε κάποιους στο «δωμάτιο του Αγίου» να του λένε πως πάντρεψαν την θυγατέρα τους, πως πέρασε ο γιός τους στο πανεπιστήμιο ή πως πάνε καλά οι επιχειρήσεις τους και γι’ αυτό τον ευχαριστούνε. Δείγμα της σε ανθρώπινη κλίμακα λατρείας τους προς τον δικό τους Άγιο ήταν και η συνήθεια να πηγαίνουν οι μαθητές στην εκκλησία του τις ημέρες των εξετάσεων και να ρίχνουν μπροστά του τα βιβλία για να ανοίξουν στην σελίδα του θέματος, που θα έπεφτε στο διαγώνισμα!

Ζάκυνθος προσεισμικά: η Στράτα Μαρίνα και στο βάθος η εκκλησία του Αγίου Διονυσίου

Μια ιδιόρρυθμη λατρεία

Μα και τα βαπτιστικά ονόματα με την απόλυτη κυριαρχία του δικού του, που υπάρχουν στο νησί, δείχνουν την αγάπη και την τιμή στο πρόσωπό του. Εκτός μάλιστα από το πολύ συχνό «Διονύσιος» και «Διονυσία» υπάρχουν και το «Δραγανίγος», του κοσμικού του ονόματος, το «Σιγούρος» του επωνύμου του και το «Δανιήλ», της καλογερικής κουράς του, τα οποία δίνονται πολύ συχνά και γιορτάζουν την ημέρα της μνήμης του.

Η υπέρμετρη αυτή λατρεία του ζακυνθινού για τον Άγιό του έχει περάσει και στην ποίηση. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε το σονέτο του Διονυσίου Σολωμού, που αναφέρεται στην Κοίμηση του Ιεράρχη και χαρακτηριστικά τελειώνει με τους στίχους «κι’ άγιος δεν ήταν / άλλος που λάμψη πιο όμορφη να χύνη» και «Το θαύμα» του Ιωάννη Π. Τσιλιμίγκρα, όπου την κόμισσα Καπνίση, την μητέρα του τυφλού γιού, «όλοι την απελπίσαν οι γιατροί, / ως και τα παρακάλια στο Θεό της», ενώ, όπως η ίδια του λέει την ώρα της λιτανείας «είναι μπροστά σου ο Άγιος που μπορεί / να σου δώσει, αγάπη μου, το φως σου». Το θαύμα μάλιστα πραγματοποιείται και η μητέρα κατεβαίνει στο δρόμο και κρεμά τη χρυσή αλυσίδα της στο σκήνωμα του Αγίου, «οπού από τότε στο λαιμό Του τη φορεί / τ’ ανάβλεμμα τυφλού να μαρτυράει». Κι εδώ ο Άγιος υπερτερεί του Θεού!!!

 Στα πλαίσια αυτής της ιδιόρρυθμης λατρείας του ζακυνθινού προς τον Άγιό του, ας δούμε και τον τρόπο της γιορτής του, η οποία έχει προεόρτια μορφή για το Δωδεκαήμερο, όπου ακολουθεί.

Προεόρτια του Δωδεκαήμερου

 Η γιορτή έχει τριήμερη διάρκεια, αλλά στην ουσία ξεκινά πριν ακριβώς από μια βδομάδα. Το βράδυ της 9^ης Δεκεμβρίου και με το πέσιμο του ήλιου γίνεται το «Πρώτο Σένιο», το οποίο είναι μια προειδοποίηση, όπως λέει η λέξη, για την επερχόμενη χρονιάρα μέρα. Την ώρα, λοιπόν, του δειλινού, χτυπούν χαρούμενα, εκτεταμένα οι καμπάνες από το πυργωτό καμπαναριό, ενώ συγχρόνως ρίχνονται και δώδεκα κανονιές. Ο αριθμός αυτός είναι ισάριθμος των μηνών του χρόνου, αλλά και με τις ημέρες που το Λείψανο παραμένει στην «Θύρα του». Αυτές είναι τρεις στην επέτειο της μνήμης του, τρεις στην γιορτή της ανακομιδής του Λειψάνου του, μία τα Χριστούγεννα, μία τα Φώτα και τέσσερις από την Μ. Παρασκευή, ως και την Νια Δευτέρα.

Η κυρίως γιορτή του Αγίου αρχίζει στις 11 το πρωί της παραμονής, με την έξοδο του Λειψάνου από την Λάρνακα και την τοποθέτησή του μπρος από την Αγία Τράπεζα. Το γεγονός χαιρετίζεται με κανονιοβολισμούς, κωδωνοκρουσίες απ’ όλα τα καμπαναριά του νησιού, σφυρίγματα από τα καράβια και σμπάρα από όλα τα σπίτια. Μπρος από το εικονοστάσι καίει το λιβανιστήρι δίπλα σε αναμμένα κεριά, ενώ στα μπαλκόνια και στους εξώστες υψώνονται πανηγυρικά οι σημαίες. Τα σχολεία και οι δημόσιες υπηρεσίες σταματούν να εργάζονται και όλοι ανταλλάσσουν την χαρακτηριστική ευχή: «Βοήθεια μας ο Άγιος και του χρόνου».

 Χαρακτηριστικό είναι το άλλαγμα των «παντοφλών» του, που ολόκληρες ή σε κομμάτια δίνονται σαν ευλογία στους πιστούς και μέσα σε περίτεχνες, ξυλόγλυπτες και επιχρυσωμένες θήκες κοσμούν πολλά εικονοστάσια.

Το απόγευμα, πριν τον εσπερινό, γίνεται η επίσημη κάθοδος του Επισκόπου στην εκκλησία και μετά την τριπλή του περιφορά μέσα στο ναό, τους γνωστούς «γύρους», το ιερό Λείψανο τοποθετείται στη «Θύρα του». Η μπάντα παίζει την καθιερωμένη «Preghiera» στο γυναικωνίτη και οι κανονιές μεταδίδουν και πάλι στο νησί το χαρούμενο γεγονός.

Η λιτανεία της επόμενης μέρας, στις 11 το πρωί αποτελεί το μεγαλύτερο θρησκευτικό και κοσμικό γεγονός της χρονιάς. Αυτή ήταν και η αιτία που ο ζωγράφος και σατιρικός ποιητής Νικόλαος Κουτούζης την αποθανάτισε, όπως γινόταν την εποχή των Ενετών. Οι σκορπισμένες μερτίες στους δρόμους και τα κόκκινα «πεύκια» στα μπαλκόνια είναι το χαρακτηριστικό της και δίνουν στην μεγάλη αυτή στιγμή χρώμα και ιδιαιτερότητα. Απαραίτητοι είναι και πάλι οι κανονιοβολισμοί (το «κάστρο») όταν ο Άγιος εμφανίζεται στην πόρτα του ναού του, αλλά και όταν επιστρέφει σ’ αυτόν.

Η εκκλησία του Αγίου Διονυσίου κάποιο ήρεμο βραδυνό.

Οι Στροφάδες όπου μόνασε αρχικά ο Άγιος Διονύσιος