Πέτρος Πικρός: Εις τα άδυτα και τα ερέβη των φυλακών μας

Μεσοπόλεμος

Πέτρος Πικρός: Εις τα άδυτα και τα ερέβη των φυλακών μας

«… εκρίναμεν επίκαιρον ν’ αρχίσωμεν την έρευνάν μας από των φυλακών του Βίδο,…»

90 χρόνια μετά την πρώτη δημοσίευση

Κυκλοφόρησε πριν λίγες μέρες από τον εκδοτικό οίκο Σταμούλη της Θεσσαλονίκης η έρευνα του Πέτρου Πικρού «Εις τα άδυτα και τα ερέβη των φυλακών μας» η οποία δημοσιεύτηκε την άνοιξη του 1926 στην εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος». Η εισαγωγή, ο σχολιασμός και η επιμέλεια είναι του Νίκου Βαρβατάκου και παρουσιάζει  ειδικό κερκυραϊκό ενδιαφέρον, καθώς μεγάλο μέρος της έρευνας του Πικρού  αναφέρεται στις Φυλακές του Βίδο και στο Σωφρονιστήριο της Κέρκυρας.

Ο Πέτρος Πικρός (1895-1956)

Ο Πέτρος Πικρός  γεννιέται στην Κωνσταντινούπολη και σπουδάζει ιατρική και φιλοσοφία σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες.  Αρχισυντάκτης του «Ριζοσπάστη» στα 1923,  στα 1924 δημοσιεύει άρθρα κοινωνικοπολιτικού προβληματισμού στο μαρξιστικού προσανατολισμού περιοδικό «Βωμοί». Τακτικός συνεργάτης του «Ελεύθερου Τύπου», δημοσιεύει το 1926 την έρευνα «Εις τα άδυτα και τα ερέβη των φυλακών μας» και για χρόνια συνεργάζεται με μαρξιστικά  περιοδικά – ανάμεσά τους το περιοδικό «Πρωτοπόροι» – συγκαταλεγόμενος στους διακεκριμένους μεσοπολεμικούς λογοτέχνες του κομμουνιστικού χώρου.

Η έρευνα

 Κατά την τακτική του των «ζωντανών ρεπορτάζ», ο ίδιος ο Πέτρος Πικρός βιώνει την κατάσταση που περιγράφει, συναναστρέφεται µε τους κρατουµένους, βλέπει µε τα µάτια του την αθλιότητα των καταλυµάτων τους και διαπιστώνει τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσής τους. Ως δηµοσιογράφος αποκαλύπτει και ασκεί κριτική στα κακώς κείµενα του σωφρονιστικού συστήµατος, ενώ ταυτόχρονα προτείνει την άµεση λήψη µέτρων από την πολιτεία, ώστε να σταµατήσει η τραγική κατάντια των φυλακισµένων.

Παράλληλα, το λογοτεχνικό αλλά και επιστηµονικό του υπόβαθρο συµπληρώνει το έργο του µαχητικού δηµοσιογράφου, εµπλουτίζοντας την έρευνά του µε ιστορικές και λαογραφικές αναφορές, προσδίδοντάς της λυρισµό, αµεσότητα και ανθρώπινη ζεστασιά.

Η έρευνα του Πικρού παρουσιάζεται πάλι 90 χρόνια μετά την πραγματοποίησή της και αποτελεί ένα δημοσιογραφικό και ταυτόχρονα συγγραφικό σταθμό στην ταραχώδη ιστορική διαδρομή των φυλακών και της ποινής του εγκλεισμού. Συνιστά επίσης ένα ιστορικό ντοκουμέντο, προσφέροντας στο σημερινό αναγνωστικό κοινό διεισδυτική ματιά σε μια “σκοτεινή”, αθέατη πτυχή της νεοελληνικής κοινωνίας του μεσοπολέμου.

Αν και είναι μια δημοσιογραφική-λογοτεχνική καμπάνια του 1926, διαβάζεται ευχάριστα και σήμερα, διατηρώντας συγχρόνως μια θαυμαστή επικαιρότητα.

Για το Βίδο

Παραθέτουμε χαρακτηριστικό απόσπασμα από τις εκτεταμένες αναφορές του Πικρού στις Φυλακές του Βίδο:

[Παρασκευή, 2 Απριλίου 1926]

Ας παρακολουθήσωµεν έναν κατάδικον από της στιγµής που πατεί τα πόδι του εις το Βίδο. Περιττον να αναζητήσετε τας αποσκευάς του. Βαρυποινίτηςως επι το πλείστον, µεταφερόμενος από άλλας φυλακάς, δεν συναποκοµίζει αποσκευάς άλλας από τας σιδερένιας χειροπέδας του. Το έχω ειπεί και αλλού: η µεταφορα ενός κρατουµένου από µίαν φυλακήν εις άλλην είναι δια τον ατυχή µία ανυπολόγιστος συμφορά. Εις την πρώτην του φυλακήν, σιγα σιγά, µε αφάνταστον υποµονήν και επιµονην που του παρέχει το εξηγριωμένον πλέον ένστικτον της αυτοσυντηρήσεως, το ανθρώπινον αυτό ράκος, οικονοµικώς εξηντληµένον πλέον ύστερα από τα έξοδα της δίκης, των δικηγόρων κτλ., έχει κατορθώσει οπωσδήποτε να στήση τα «γιατάκι» του (το κρεβάτι) σε µια γωνίτσα κάποιου κελλιού, βαυκαλιζόµενος πάντα από την ελπίδα  να συγυρίση το «τσαρδί» του («τσαρδί» θα απεδίδετο κυριολεκτικώς µε την αγγλικήν λέξιν room) .

Μία παλιά «µπαµπακού» (κουβέρτα) που του έχει είτε δανεισθή είτε ενοικιασθή είτε του εχει προσκαίρως παραχωρηθή από κάποιον συγκρατούµενόν του απέναντι κάποιας εκδουλεύσεως, μια «λιάρα» (χράµι), µια «ποτουργέρα» (παλιό παλτό), ένα «µυτερό» (πηρούνι), µια «χλάπα» (σουγιάς), ενα «ρηχό», ένα «βαθύ» (πιάτα ή δοχεία), κανένα κουτσο καµινέτο, ένα «µπανιστήρι» (καθρέφτης), µια «ξεδιαλίστρα» (τσατσάρα), όλα αυτά τα «υπάρχοντα» είναι γι’ αυτόν θησαυρός ανεκτίμητος και απαρτίζουν τα απαραίτητα «τσουµπλέκια»  (οικιακά σκεύη) τοϋ «νοικοκυριού» του.

Κτίριο στο Βίδο, πιθανότατα συνδεόμενο με τις εκεί φυλακές.

Σωφρονιστήριο

Σημειώνει μεταξύ άλλων για το Σωφρονιστήριο, ο Πέτρος Πικρός, στις 15 Απριλίου 1926:

Το Σωφρονιστήριον εκτίσθη, αν δεν απατώμαι, περι το 1830. Καίτοι ακτινωτή η διαρρύθμισίς του, δεν είναι καθ’ αυτό ο τύπος του διαβοήτου αστερωτού συστήματος. Πέντε ολόκληρα  κτίρια, δίχως να συγκοινωνούν εσωτερικώς, ειναι χωρισμένα εις δέκα ακτίνας, εκάστη των οποίων περιλαμβάνει- 23 κελλιά, τρομερά υγρά, κακώς φωτιζόμενα, δίχως κανένα σύστημα αερισμού, και ένα στενόν και ακόμη σκοτεινότερον διάδρομον ο οποίος  καταλήγει εις ένα ειδος «χόλ» συγκοινωνούντος με το προαύλιον.

Εκεί μέσα εβδομήντα εννέα κατάδικοι σήμερον, εκπροσωπούντες λίγο πολύ τα κυριώτερα- είδη των εγκλημάτων, σωφρονίζονται-κατα τους μεν, σαπίζουν και ασφυκτιούν κατά τους δε μέσα εις το ερεβος και την μολυσμένην άτμόσφαιραν όπου, αργόσχολοι ως επι το πολύ, μεταδίδουν εις συγκρατουμένους των, κατά τας μακράς ώρας της θανατερής ανίας, ότι τους έμαθε η πείρα της εγκληματικής των δράσεως, αντιστρόφως δε διδάσκονται οι ίδιοι ό,τι η ιδική των δράσις δεν έπρόφθασε να τους διδάξη.

Αρχές 20ου αιώνα: Το νότιο τμήμα της πόλης. Διακρίνεται στο κέντρο το Σωφρονιστήριο

Ο Νίκος Βαρβατάκος

Ο επιμελητής του τόμου, Νίκος Βαρβατάκος, γεννήθηκε το 1976 και ζει στον Πειραιά. Είναι απόφοιτος μεταφραστικών σπουδών από και προς την Αγγλική.

Εργάστηκε για χρόνια στο Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού σαν σωφρονιστικός υπάλληλος και από το 2012 απασχολείται στο Τμήμα Διοίκησης του Κέντρου Επανένταξης Αποφυλακιζομένων «Επάνοδος».

Συντάκτης και όχι μόνο του περιοδικού «Οιονεί … Κρατούμενος», συγγραφέας πολλών άρθρων σωφρονιστικής και μετασωφρονιστικής θεματικής αλλά και συγγραφέας παραδοσιακής, ομοιοκατάληκτης ποίησης. Συνεργάζεται με ποιητικά περιοδικά και αναρτά σε τακτική βάση ποιήματά του στο διαδίκτυο.

Γιώργος Ζούμπος

* * *