Στο Αρχείο του νοταρίου Παξών, Νικολάου Κουβά, στο πρώτο βιβλίο και στη σελίδα 118-120, βρίσκεται καταχωρημένο ένα συμβόλαιο του 1764, με μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον, όχι μόνον για την τοπική ιστορία των Παξών, αλλά γενικότερα για την εμπορική ναυτιλία της Ελλάδας. Μέχρι σήμερα, μόνο από τις ναυτικές παραδόσεις του τόπου γνωρίζαμε πως το νησί είχε πολλά εμπορικά καράβια και κατά συνέπεια πολλούς ναυτικούς.

Οι ναυτικοί Παξινοί διακρίθηκαν στο χειρισμό των πλοίων, με τα κουπιά στην αρχή, στα πανιά αργότερα, με όλες τις δύσκολες καιρικές συνθήκες. Διακρίθηκαν ακόμα σαν πληρώματα στις πολεμικές βάρκες των Ενετών και πολέμησαν μαζί τους γενναία για τη δόξα της Ενετίας. Αργότερα, έμπειροι πια ναυτικοί, βοήθησαν την Ελληνική Επανάσταση του ’21 και πολλοί έδωσαν τη ζωή τους. Χαρά σ’ όλο το νησί στην επιστροφή των ναυτικών, γιορτές και πανηγύρια. Ήταν όμως και τα δυστυχήματα από τα συχνά ναυάγια, ο κίνδυνος από τους πειρατές και τους αποκλεισμούς των μεγάλων δυνάμεων.

Ενδεικτικά αναφέρω το ναυάγιο του Δημάκη Ζενεμπίση το 1770, (συμβολαιογράφος Ν. Κουβάς βιβ. 1, σελ. 207) και το ναυάγιο του καπετάν Πέτρου Βελλιανίτη, φορτωμένο από τους Παξούς μούργα, κούτσουπα και αμύγδαλα το 1770 (συμβολαιογράφος Ν. Κουβάς σελ. 198).

Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία, ήταν ο τρόπος που γινόταν οι συμφωνίες για το εμπάρκο. Όλοι είχαν ανάλογο μερίδιο, από τα κέρδη του πλοίου, όταν όλα πήγαιναν καλά.

Στον συμβολαιογράφο Γιαννάκη Ανεμογιάννη το 1756, βιβλίο 3, σελ. 69, υπάρχει μια συμφωνία του καπετάνιου και του πληρώματος.

“Καραβοκύρης Μηχάλης Δένδιας. Συντρόφοι του Τζώρτζης Δένδιας, Ιωάννης Ανεμογιάννης, Γιαννάκης Μάστορας, Στέλιος Δένδιας, Στέρνος Γιανιώτης και Αναστάσιος Μασκλαβάνης. Υπόσχονται να κάμουν ταξείδι, Κεφαλλονιά, Ζάκυνθο, Κέρκυρα και Μοριά, ο καθένας με το μερτικό του”.

Συνήθως από Παξούς φόρτωναν λάδι, πλάκες, μάρμαρα, κρασί, κούτσουπα, αμύγδαλα, κριθάρι κ.λπ. Στο συμβολαιογράφο Ν. Κουβά, υπάρχει στο βιβλίο 14, σελ. 14, η εκτίμηση μιας Μπρατσέρας το 1790. Η όλη αξία της Μπρατσέρας είχε 390 γρόσια. Στο κείμενο περιγράφεται κάθε αντικείμενο χωριστά π.χ. το κατάρτι γρόσια 12,3 ντουφέκια γρόσια 8,7 κουπιά γρόσια 4, μπατέλο (βάρκα) γρόσια 8, κ.λπ.

Σε όλη τη διάρκεια της Ενετοκρατίας, μέσα στο όμορφο και ασφαλές λιμάνι του Γάη, ήταν αγκυροβολημένη η αυθεντική γαλιώτα, που μαζί με τα κανόνια του φρουρίου υπεράσπιζαν το νησί. Ακόμα στα κάτεργα της γαλιώτας κρατούνταν οι τιμωρημένοι από τα τοπικά δικαστήρια.

Τόσο στην ξηρά, κυρίως στα κρασοπουλιά, όσο και μέσα στο λιμάνι, δεν έλειπαν οι διαπληκτισμοί, οι βρισιές και καμιά φορά οι τραυματισμοί και οι σκοτωμοί. Το 1773, από μια παρεξήγηση, έγινε μεταξύ δύο πλοίων ολόκληρη ναυμαχία, με τραυματίες (συμβολαιογράφος Αθανάσιος Μπογδάνος βιβλ. 2, σελ. 154). Το λιμάνι ήταν σχεδόν πάντα γεμάτο από ναυτικούς, ξένους και ντόπιους.

Πολλά καΐκια πόδιζαν στο νησί από φουρτούνα, να ράψουν τα σχισμένα από τον δυνατό αέρα πανιά τους, να κάμουν καινούριο κατάρτι ή ακόμα να προμηθευτούν τρόφιμα.

Στο λιμάνι, περίπου κοντά στο σημερινό τελωνείο ήταν το υγειονομείο, μια υπηρεσία που έκανε έλεγχο στα πληρώματα, αν ήταν υγιείς, αν ερχόταν από μέρη που οι κάτοικοι είχαν μολυσματικές αρρώστιες κ.λπ. Παράλληλα είχε οργανωθεί και η υπηρεσία της δογάνας, δηλ. το τελωνείο. Η φορολογία για όλα σχεδόν τα είδη ήταν αρκετά βαριά και η τιμωρία για τα λαθραία μεγάλη. Είναι γνωστή η περιπέτεια του καπετάν Μπόϊκου, πατέρα του Γιωργάκη της Αντωνέλας, που του έκοψαν τα χέρια.

Όταν ησύχαζες από τη φουρτούνα, αντιμετώπιζες την αγριότητα των πειρατών, όταν ξέφευγες από τους πειρατές σκόνταφτες πάνω στην απληστία των δογαναραίων. Τραγική η μοίρα όλων των ναυτικών του κόσμου, ίσως το πιο δύσκολο και σύγχρονα πιο δυνατό επάγγελμα. Βέβαια σήμερα, οι ναυτικοί δεν αντιμετωπίζουν το θανάσιμο κίνδυνο όπως παλαιότερα. Παρ’ όλα όμως τα μεγάλα και σύγχρονα σκάφη η δίγνωμη θάλασσα, δεν έχει καμιά εμπιστοσύνη και δεν παύει ποτέ να στήνει τις παγίδες της.

Το έγγραφο που παρακάτω σας παρουσιάζω, είναι μια απογραφή όλων των σκαφών του νησιού, με τους καπετάνιους, τα πληρώματα και το τονάζ των σκαφών. Εδώ θα ανοίξω μια παρένθεση, σχετικά με το τονάζ, γιατί το έγγραφο μας λέει πως το πλοίο, σηκώνει τόσες χιλιάδες και σε κάποιο σημείο, 15 χιλιάδες δηλ. 16 μόδια. Το μόδι λοιπόν, είναι ρωμαϊκό μέτρο σιτηρών και ισούται με 8,75 λίτρες. Στη Λέσβο χρησιμοποιούσαν το μόδι στον ελαιόκαρπο και ισούται με 500 οκάδες. Επειδή όμως το μόδι σε κάθε τόπο έχει διαφορετικό βάρος, στο κείμενό μας πιστεύουμε πως ισούται περίπου με 300 λίτρες. Η ενετική λίτρα έχει 16 οργιές, ίσες με 477 γραμμάρια. Είναι όμως το μόδι και μέτρο επιφανείας, και η υποδιαίρεσή του έχει ως εξής: ένα μόδι ίσο με 8 μουτζούρια ή 3200 τ. οργιές ή 5856 τ.μ.

Μια ζευγιά ίση με 2 μουτζούρια. Ένα μουτζούρι ίσο με 4 καρταριόλια. Ένα τσαπί ίσο με 1/3 του μουτζουριού. Ένα καμάκι ίσο με 1/48 του μουτζουριού. Είναι γνωστό πως η οργιά ισούται με δύο γιάρδες ή 1,83 μέτρα.

Ευτυχώς ο Σαλβατώρ στο βιβλίο του για τους Παξούς, κάνει μια αξιόλογη απογραφή των καϊκιών που υπήρχανε το 1885 και έτσι μπορούμε να κάνουμε σήμερα τη σύγκριση.

Πρώτο σε δυναμικότητα έρχεται το πόστο Δέσκου, σημερινά Μαγαζιά με 7 σκάφη και 333 χιλιάδες λίτρες τονάζ και 45 ναύτες. Δεύτερο το πόστο Λογγού με 13 σκάφη, 209 χιλιάδες τονάζ και 42 ναύτες. Τρίτο το πόστο Γάη – Νοζιά με 12 σκάφη, 148 χιλιάδες τονάζ και 50 ναύτες, (Γάη 4 σκάφη, 36 χιλ. 18 ναύτες, Νοζιά 8 σκάφη, 112 χιλ. 32 ναύτες), και τέταρτο το πόστο Λάκκας με σκάφη 8,47 χιλιάδες τονάζ και 29 ναύτες.

Συγκεντρωτικά έχουμε στους Παξούς το 1764, σκάφη 40, 737 χιλ. τονάζ και πάνω από 170 ναύτες.

Η απογραφή του Σαλβατώρ το 1885, μας δίνει συνολικά. Ναυτικοί 328, οι οποίοι σχεδόν στο σύνολό τους εργάζονται με μερίδιο. 37 Κοκορέλλες, κομψά και ταχύπλοα σκάφη από 4-23 τόνους. 2 τραμπάκουλα, 6 και 11 τόνων αντίστοιχα. Μια γαϊτα των 2 τόνων. Άκομψα αλλά επιδέξια σκάφη με ένα ιστό.

7 Γαΐτες στους Αντιπάξους των δύο τόνων η κάθε μία. 7 τράτες, αλιευτικά των δύο τόνων και τρία μικρά του ενός τόνου. Υπάρχουν επίσης 7 ναυπηγοί μικρών σκαφών και ανάλογος αριθμός καλαφάτιδων και μερικοί ειδικοί στο παλάμισμα.

Με την ανακάλυψη του ατμού (βαπόρ) κατασκευάστηκε και το πρώτο ατμόπλοιο το 1807 από τον Φούλτων. Είχε δύο μεγάλες ρόδες φτερωτές στα πλάγια του πλοίου. Λίγο αργότερα το 1836 ο άγγλος Σμιθ και ο αμερικανός Έρικσον, ο καθένας χωριστά εφεύρουν τον έλικα, επανάσταση στην προώθηση των πλοίων.

Το 1857 στην Αγγλία κατασκευάζεται ένα ατμόπλοιο ο Μέγας Ανατολικός με μάκρος 205 μ. και εκτόπισμα 27.384 τόνων. Ο ναυτικός κόσμος της Ελλάδας το 1856 απέκτησε τρία επιβατικά ατμόπλοια. Βασίλισσα της Ελλάδας, το Ύδρα και το Πανελλήνιον με βάση τη Σύρο, που ήταν τότε ναυτιλιακό κέντρο. Έτσι, από το πρώτο ελληνικό μυθικό καράβι την Αργώ, τις νήες του Ομήρου και τα ξύλινα τείχη, φθάσαμε σήμερα στα πιο σύγχρονα ταχυκίνητα και καλοτάξιδα υπερωκεάνια, τα μεγάλα πετρελαιοφόρα, τα φονικά αεροπλανοφόρα και τα ατμοκίνητα υποβρύχια. Δείτε τώρα την θαυμάσια ναυτική απογραφή:

1764 ημέρα 7 Σεπτεμβρίου μηνός εις το κάγγελο εμού νοταρίου παρόν σιόρ Καπιτάν Μήχος Μουρήκης, μου επρόσφερε τες κάτωθεν Νότες τον βαρκόν δια να ριγιστράρω κι ηνφηλτζάρω αυτή εις το παρόν μου πρωτόκολο ος αυτές περιέχουν και τούτο κατά την πρόσκηνημένην της γραφήν οπού έλαβε από του εξοχοτάτου αφεντός πρεβεδούρου Πηέρου Μπάλμπη προβλεπτή κι καπινάνιου Κοριφόν εις την πρότην του παρόντος και ούτος βαιβαιώνι. Εξακολουθάει το ριγίστρο κάτοθεν.

Πόστο Λάκκας.

1) Ανδρίας Νταλιέτος έχι μιά βάρκα ασηκόνι χιλ. 10, έχι σηντρόφους, Στάθη Νταλιέτο, Σταματαίλο Γραμματικό, Στέλιο Γραμματικό, Αναστάση Απέργη. 2)Έχι ο Χριστόδουλος Νταλιέτος ένα καίκι, ασηκόνι χιλ. 7, έχι συντρόφους, Νικολό Νταλιέτο, Αναστάση Γραμματικό, Μεταξά Νταλιέτο. 3) Δημάκης Απέργης έχι ένα καίκι ασικόνη χιλ. 6, έχι συντρόφους Νικολέτο Απέργη, Σταματαίλο Απέργη, Σταματαίλο Αργυρό. 4)Έχι ο Πέτρος Μάστορας ένα καίκι ασικόνι χιλ. 6 έχη σηντρόφους Γιαννάκη Γραμματικό, Σταματαίλο Μάστορα, Πιέρο Αντόνιο Μάστορα. 5)Κονσταντής Αργυρός έχι ένα καίκι ασικόνι χιλ. 5, έχη σηντρόφους, Γιοργάκη Μάστορα, Αναστάσι Αργιρό. 6)Έχι ο Χρίστος Απέργης ένα καίκι ασικόνι χιλ. 5, έχι σηντρόφους Σταματαίλο Απέργη, Αναστάση Απέργη. 7)Έχι ο Γιοργάκις Πέτρος ένα καίκι ασικόνι χιλ. 4, έχη σηντρόφους το Στάθη Πέτρο και Πιέρο Βασιλά. 8 ) Έχι Αντόνης Μάστορας ένα καίκι ασικόνι χιλ. 4, έχι σηντρόφους Στάθη Μάστορα, Πιέρο Πέτρο.

Πόστο Λογγό

1) Διμήτρης Ανεμογιάννης του ποτέ Μήχου, έχι μηά βάρκα ασηκόνι ιντζίρκα (περίπου) χιλ. 40, έχι σηντρόφους Νικολό Ζέρνο, Ιωάννη Ανεμογιάννη, Αναστάσι Μάστορα, Χριστόδουλο Ανεμογιάννη, Ανδρέα Ντέντια, Θεοδορί Πέτρο, Μήχο Ανεμογιάννη. 2) Χαρίτος Ανεμογιάννης καραβοκύρης έχι μήα βάρκα ασικόνι ιντζίρκα χιλ. 30, σηντρόφους Γιαννάκις Μάστορας, Γιοργάκις Ντέντια, Γιαννάκη Ανεμογιάννη, Δημήτρι Ντέντια, Στάθη Ανεμογιάννη, Αναστάση Κάνκα.
3) Χριστόδουλος Ανεμογιάννης καραβοκήρης έχι μηα βάρκα ασικόνι ινζίρκα χιλ. 9, σηντρόφους, Στάθη Μάστορα, Σπύρο Ανεμογιάννη, Θεοδωρή Ανεμογιάννη.
4) Νικολέτος Ανεμογιάννης καραβοκήρης έχι ένα καίκι ασικόνι χιλ. 8, έχι σηντρόφους, Κουμή Ζέρνο, Στάθη Ανεμογιάννη, Σταματαίλο Ανεμογιάννη.
5) Στάθης Ανεμογιάννης καραβοκήρης, έχι ένα μαρτήγο (πλοίο που φέρει μεγάλο ιστό με σταυρώσεις) ασικόνι χι.λ. 100 ινζίρκα, ο οποίος καραβοκήρις λίπι από ετούτον τον τόπο με τον μαρτήγο του και δεν ηξεύρομε πίους έχι σηντρόφους.
6) Νικολέτος Στανέλος έχι ένα καήκη, έχι καραβοκήρη το Νικολέτο Αργιρό κι έχι σηντρόφους, Κονσταντή Ζέρνο, ασηκόνι χιλ. 3.

7) Αντόνης Κάνγκας καραβοκήρης έχι ένα καίκι ασικόνι ιντζίρκα χιλ. 7, έχι σηντρόφους Χριστόδουλο Αρβανιτάκη και Γιάνι Βαιρονίκη, Γιαννάκη Ανεμογιάννη. 8 ) Φραντζέσκος Κοντάρης καραβοκήρης έχι ένα καίκι ασικόνι ιντζίρκα χιλ. 3, σηντρόφους, Γιάννη Κοντάρι, Αντρούτζο Κοντάρι.
9) Ντανέτος Ανεμογιάννης έχι ένα καίκη ασικόνι χιλ. 3, έχι σηντρόφους το Γιαννάκη Ανεμογιάννη. 10) Αθανάσης Ανεμογιάννης έχι ένα τραέτο και αλιέβι την τράτα.
11) Αναστάσης Μητζιάλης έχι μήα φελούκα και αλιέβι την τράτα. 12) Αθανάσης Μάστορας έχι ένα τραέτο και αλιέβι τα παραγάδια. 13) Αντονάδος Ρουμάνος καραβοκήρης έχι ένα καίκι ασικόνι ιντζίρκα χιλ. 6, σηντρόφους, Σταματαίλο Ανεμογιάννη, Στεφανή Ανεμογιάννη, Παναγιότι Ντέντηα.

Πόστο Δέσκο (Μαγαζιά)

1) Έχι ο Στάθης Τζενεμπίσης καραβοκήρης ένα μαρτήγο με τον Ντζανέτο Τζενεμπίση και Θεοδοράκη Αντίοχο, ασικόνι χιλ. 100 ιντζίρκα, έχι σηντρόφους, Γιόργο Τζενεμπίση, Ντζανέτο Ντζενεμπίση, Ποθοτό Ζέρνο, Κονσταντάκη Ζέρνο, Σταματαίλο Παπαδόπουλο, Γιαννάκη Ανεμογιάννη, Χριστόφορο Αρβανιτάκη, Δημάκη Μουρίκη μούτζος, Λουκάς Τζενεμπίση. 2) Έχι ο Δημάκης Τζενεμπίσης ένα μαρτήγο με τον καπιτάν Μάστρακα Μιτζιάλη και με το Χριστόδουλο Αρβανιτάκη, καραβοκήρης ο άνοθεν Δημάκης, ασικόνι χιλ. 95, έχι σηντρόφους, Χρίστο Αρβανιτάκη, Αναστάση Τράνακα, Αντζουλή Κουρνιάχτη, Φίλιπο Τζενεμπίση, Στάθη Τζενεμπίση, Στάθη Αργυρό, Αναστάση Τζενεμπίση, Σπήρο Τζενεμπίση, Γιοργάκη Καλογίρι. 3) Έχι ο Χριστόδουλος Βαιρονίκης μιά βάρκα, καραβοκήρης και ασικόνι χιλ. 13 ιντζίρκα, έχι σηντρόφους, Σταματαίλο Βαιρονίκη, Νικολό Βαιρονίκη, Θεοδοράκη Τζενεμπίση, Αρσένη Καλογίρη. 4) Έχη ο Σπύρος Βαιρονίκης μια βάρκα από τον Αλιβίζη Ανεμογιάννη, λεγάμενος Γιανούλης, ασικόνη χιλ. 15 ιντζίρκα, έχι σηντρόφου, Διμήτρη Ανεμογιάννη, Κονσταντή Βερονίκη, Γιαννάκη Αργιρό, Χριστόδουλο Βαιρονίκη. 5) Νικολέτος Βαιρονίκης, έχι ένα καίκι, σικόνι μόδια 16 ήγουν χιλιάδες 5 ιντζίρκα, έχι σηντρόφους τον Ανδρία Βαιρονίκη. 6) Αναστάσης Ανεμογιάννης, έχι ένα καίκι με τον Μήχο Μητζιάλη, ασικόνι χιλ. 5 ιντζίρκα, έχι σηντρόφους Αποστόλη Ανεμογιάννη, Μήχο Μητζιάλη. 7) Έχι ο Δημάκης Βαιρονίκης καραβοκήρης ένα μαρτήγο, ασικόνι χιλ. 100 ιντζίρκα, ο ωπίος λίπη εις τον πουνέντε και δεν ηξεύρομε πίους σηντρόφους έχι.

Πόστο Γάη

1) Σταματαίλος Κουβάς καραβοκήρης, έχι μήα βάρκα, ασικόνι χιλ. 21, έχι σηντρόφους, Πιέρο Τράνακα, Θεοδοράκη Λοϊσιο, Χριστόφορο Βαιλιανίτη, Φραντζέσκο Βαιλιανίτη, όλι έξι. 2) Σταάτης Κοντάρης καραβοκήρης και σηντρόφοι, Πέτρος Κοντάρης, Σταβράκης Βλαχόπουλος, Μάτηος Κοντάρης, όλι ταίσερι, ασικόνι χιλ. 6. 3) Ιωάννης Μπογδάνος καραβοκήρης, σηντρόφους, Αναστάση Κόκηνο, Αποστόλη Μπογδάνο, Στέλιο Βλερέντζη, όλι 4, ασικόνι χιλ. 5. 4) Παναγιότης Μπόικος καραβοκήρης, έχι ένα καίκι και ασικόνι χιλ. 4, έχι σηντρόφους, Σπίρο Μόϊκο, Στάθη Παπαδόπουλο, Λινάρδο Μακρή.

Πόστο Νοζιά

1) Λουκάς Κανονάς καραβοκήρης έχι μήα βάρκα και ασικόνι χιλ. 30, έχι σηντρόφους, Γιαννάκη Κανονά, Χρίστο Φαναριότη, Γιαννάκη Μπογδάνο, Αναστάση Κανονά. 2) Χριστόδουλος Τράνακας καραβοκήρης, έχη μήα βάρκα και ασικόνι χιλ. 20, σηντρόφους, Χριστόφορο Κατζίμη, Χριστόδουλο Αρβανιτάκη, Γιαννάκη Σοφό, Τζόρζη Τράνακα, Αθανάση Τράνακα. 3) Γιαννάκης Τράνακας, έχι μήα βάρκα από την Πρέβεζα του Σίμου, ασικόνι χιλ. 18, σηντρόφους, Νικολέτο Λέκα, Νικολέτο Τράνακα, Νικολέτος της Μάρθας, έτερος Νικολέτος Λέκας του Φιλίπου. 4) Πανταζής Φαναριότης, έχι ένα καίκι, ασικόνι χιλ. 6 ήνε ξίλο λογικό, σηντρόφους Διμήτρι Φαναριότη, Αναστάση Μακρή. 5) Γιάνης Φαναριότης, έχι ένα καίκι, ασικόνι χιλ. 8 και σηντρόφους το παρόν δεν έχι. 6) Αλιφότζιος Φαναριότης έχι ένα καίκι ασικόνι χιλ. 4, εις το παρόν δεν έχι σηντρόφους. 7) Χριστόδουλος Κανονάς, έχι μήα βάρκα, ασικόνι χιλ. 10, και πέρνι σηντρόφους 4, και εις το παρόν δεν ταξιδέβη. 8 ) Αναστάσης Φαναριότης του ποτέ Χριστοφόρου καραβοκήρης, έχι μήα βάρκα, ασικόνι χιλ. 16, έχι σηντρόφους, Γλιγόρι Φαναριότη, Μάτιο Φαναριότη, Αναστάση Φαναριότη και Γιάνη Φαναριώτη. Αυτή εστήν η περήληψης τον άνοθεν νότον οπού εριγιστράρισα και ινφαλτζάρισα εις το παρόν μου προτόκολο ολονόν τον πέντε πόστον γινάμενες από τους γέροντες κάθε πόστου εις την παρουσίαν του σιόρ καπητάν Μήχου Μουρίκι ο ωπήος ηπογράφη. Καπητάν Μήχως Μουρίκης.

Από το Εμπορικός στόλος Παξών το έτος 1764 του Γιάννη Δόικα όπως δημοσιεύτηκε στο Translatum – την ελληνική πύλη για τη μετάφραση. 

* * *

Διαβάστε επίσης...