Η Κέρκυρα στον Διάδρομο των Γεωγραφικών Χαρτών του Βατικανού

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά τμήματα των Μουσείων του Βατικανού είναι ο λεγόμενος «Διάδρομος των Γεωγραφικών Χαρτών». Τα πλήθη των τουριστών που τον διασχίζουν με προορισμό την διπλανή Καπέλα Σιξτίνα και τις Αίθουσες του Ραφαήλ, με την σκέψη απασχολημένη με τα αριστουργήματα που πρόκειται να δουν εκεί, συχνά ρίχνουν ένα αφηρημένο και βιαστικό βλέμμα στους χάρτες, χωρίς να σταθούν στις λεπτομέρειες. Και όμως, πρόκειται για μια εξαιρετική απεικόνιση όλων των περιφερειών της Ιταλίας και των νήσων της, με τις κύριες πόλεις , η οποία αποτελεί μια πολύτιμη μαρτυρία των γεωγραφικών γνώσεων του 16° αιώνα. Είναι η μεγαλύτερη γεωγραφική απεικόνιση που έγινε ποτέ στον κόσμο, με έναν ασυνήθιστο πλούτο τοπωνυμίων, διακοσμημένη με χάρτες και σχέδια πόλεων αλλά και με μεγαλοπρεπείς σκηνές μάχης. Μια εξαιρετική διακόσμηση, που καλύπτει τα 120 μέτρα μήκους και 6 μέτρα ύψους του Διαδρόμου, με τοιχογραφίες που καταλαμβάνουν 1200 τ.μ. τοίχου.

Εδώ σταμάτησε ο χρόνος

Εδώ ο χρόνος έχει σταματήσει στο 1581 (χρονολογία που αναγράφεται στην επιγραφή πάνω από την είσοδο), επί ποντιφικάτου Γρηγορίου ΙΓ΄, ενός σκληρού αλλά και μορφωμένου εκπροσώπου της Αντιμεταρρύθμισης, ο οποίος ανάθεσε τις εργασίες και μάλιστα απαίτησε την ολοκλήρωσή τους εντός 2 ετών. Είναι το μέρος όπου ο Πάπας «περιπατούσε ανά την Ιταλία, χωρίς να εγκαταλείψει το μέγαρό του», καθώς αγαπούσε τους περιπάτους αλλά δεν του άρεσε ιδιαίτερα να βγαίνει έξω.

«Διάδρομος των Γεωγραφικών Χαρτών»

 Ο Διάδρομος παίρνει το όνομά του από τους σαράντα ζωγραφισμένους χάρτες που απεικονίζουν τις ιταλικές περιφέρειες και τις κτήσεις της Εκκλησίας κατά την εποχή του Πάπα Γρηγορίου ΙΓ’ (1572-1585). Φιλοτεχνήθηκε από Ιταλούς και Φλαμανδούς ζωγράφους, βάσει σχεδίων του Ignazio Danti, ενός δομινικανού μοναχού, διάσημου γεωγράφου, μαθηματικού, αστρονόμου και κοσμογράφου της εποχής. Την ίδια εποχή ο Danti ήταν και μέλος της επιτροπής επιστημόνων στην οποία ανατέθηκε, πάντα από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄, η μεταρρύθμιση του Ιουλιανού ημερολογίου, που ίσχυε από το 46 π.Χ. και λόγω ενός σφάλματος  υπολογισμού είχε συσσωρεύσει μια καθυστέρηση 11 ημερών μεταξύ αστρονομικού και πραγματικού χρόνου. Έτσι, την επόμενη χρονιά μετά τα εγκαίνια του Διαδρόμου των Γεωγραφικών Χαρτών, με ένα και μοναδικό άλμα, συνοδευόμενο από την παπική βούλα «Inter gravissimas», η ημερομηνία θα περάσει κατευθείαν από τις 4 στις 15 Οκτωβρίου και από τότε ο χρόνος θα αρχίσει να μετριέται σύμφωνα με το Γρηγοριανό ημερολόγιο.

Οι χάρτες

Ο Διάδρομος των Γεωγραφικών Χαρτών περιλαμβάνει τους παρακάτω χάρτες, οι οποίοι συχνά περιέχουν σαν ένθετο τους επιμέρους χάρτες των πιο σημαντικών πόλεων:

 36 χάρτες περιφερειών και πόλεων
1 χάρτη του Αβινιόν (παπική κτήση στην Γαλλία)
1 χάρτη της Αρχαίας Ιταλίας
1 χάρτη της «Σύγχρονης» Ιταλίας
Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν 4 χάρτες των τεσσάρων κυριοτέρων λιμανιών της Ιταλίας και οι χάρτες των μικρότερων νησιών, Κέρκυρα και Κορσική. Κλείνουν την συλλογή 2 τοιχογραφίες με σκηνές μάχης, σημαντικές και πρόσφατες για την εποχή: H πρώτη απεικονίζει την αποτυχημένη πολιορκία της Μάλτας από τους Τούρκους του 1565, ενώ η δεύτερη (κάτω από την Κέρκυρα) απεικονίζει την ναυμαχία της Ναυπάκτου του 1571, η οποία σηματοδότησε την αρχή της οθωμανικής θαλάσσιας παρακμής. Και οι δύο μάχες θεωρούνται νίκες της Χριστιανοσύνης  και αυτό εξηγεί την παρουσία της απεικόνισής τους στον Διάδρομο.

Οι τοποθέτηση των χαρτών δεν είναι τυχαία. Πρέπει να φανταστούμε τον Διάδρομο σαν τα Απέννινα Όρη που διασχίζουν και χωρίζουν την Ιταλία στα δύο, με τους χάρτες των πόλεων που βλέπουν προς το Τυρρηνικό Πέλαγος από την μια μεριά και αυτές που βλέπουν προς την Αδριατική από την άλλη, τοποθετημένες κατά σειρά, από τον βορρά προς το νότο.

Κέρκυρα

 Η τοιχογραφία στην οποία απεικονίζεται η Κέρκυρα βρίσκεται στα δεξιά της εισόδου του Διαδρόμου και αποτελείται από δύο μέρη: Το νησί της Κέρκυρας καταλαμβάνει το πάνω μέρος, η ναυμαχία της Ναυπάκτου το κάτω. Πάνω και δεξιά απεικονίζεται άγγελος που κρατά επιγραφή στα λατινικά: «CLASSIS TURCARUM AD CROCYLEIUM PROFLIGATA», δηλαδή «ο Τουρκικός στόλος ηττημένος στο Κροκύλειον» (Κροκύλειον, ή Κροκύλεια στον πληθυντικό, ήταν ένα νησί που ανήκε στο ομηρικό βασίλειο της Ιθάκης, χωρίς να έχει διευκρινιστεί ακόμη η ακριβής ταυτότητά του. Αναφέρεται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα. Η χρήση του ονόματος μάλλον οφείλεται στην θέληση του καλλιτέχνη να προσδώσει μια επική χροιά στην ναυμαχία). Η συγκεκριμένη απεικόνιση της ναυμαχίας είναι αρκετά γνωστή.

 Η επιλογή της τοποθέτησης της Κέρκυρας πάνω από την σκηνή της ναυμαχίας και απέναντι από την Βενετία, στην άλλη άκρη του διαδρόμου, σίγουρα δεν είναι τυχαία. Το νησί παρουσιάζεται στην κλασική απεικόνιση του 16^ου αιώνα, με αρκετά τοπωνύμια και με τις γνωστές ατέλειες στο περίγραμμα που παρουσιάζουν και άλλοι χάρτες της ίδιας εποχής. Προκαλεί εντύπωση η απεικόνιση του Παλαιού Φρουρίου, αρκετά ρεαλιστική, ήδη εξοπλισμένο με το «νέο» προμαχωνικό μέτωπο του Σανμικέλι. Οι διαστάσεις του φρουρίου, η ξεχωριστή του κλίμακα, η επιλογή του φωτεινού κεραμιδί χρώματος που τραβά την προσοχή, τα τείχη αλλά και η απουσία του μπόργκου, τονίζουν την στρατιωτική και στρατηγική σημασία του Φρουρίου, το οποίο φαντάζει απειλητικό και φρουρός του στενού. Από τον χάρτη, εκτός από το ξωπόλι, λείπει παντελώς και ο νέος οχυρωματικός περίβολος του Βιτέλι μαζί με το Νέο Φρούριο, τα οποία κατασκευάζονται την ίδια εποχή, ταυτόχρονα με τον χάρτη.

 Πρόκειται για έναν από τους ομορφότερους χάρτες του είδους. Συνηθισμένοι καθώς είμαστε να βλέπουμε χάρτες της ίδιας εποχής, κιτρινισμένους, ξεθωριασμένους και καταπονημένους από το πέρασμα του χρόνου, η παρουσία ενός χάρτη της Κέρκυρας που μόλις παραδόθηκε στο κοινό ύστερα από πολυετείς εργασίες συντήρησης, με αναδειγμένες τις λεπτομέρειες, με την ζωντάνια των χρωμάτων και ειδικά το γαλανόλευκο της φουρτουνιασμένης θάλασσας, αποτελεί σίγουρα ένα unicum, κάτι μοναδικό, ανάμεσα στις πολλές ιστορικές απεικονίσεις του νησιού μας.

Σπύρος Ιωνάς

* * *