1916: Οι Σέρβοι στην Κέρκυρα

«Μεταξύ των στρατιωτών είχον εκδηλωθή  επιδημικαί ασθένειαι δυσεντερίας, εξανθηματικού τύφου, πνευμονίαι…»

Α’  Παγκόσμιος Πόλεμος: Στα τέλη του Δεκεμβρίου του 1915, μετά με την ήττα της Σερβίας και την απόφαση των συμμάχων να διατηρηθεί το Βαλκανικό μέτωπο,  λείψανα του Σερβικού στρατού (ανερχόμενα σε 133000 περίπου), καταδιωκόμενα από τις στρατιές του Μέκενσεν, μεταφέρονται από τις 18 Γενάρη 1916 με Γαλλικά πλοία στην Κέρκυρα, με σκοπό την ανασύνταξή τους σε μάχιμη μονάδα.

Στρατός και κυβέρνηση στην Κέρκυρα

Επικεφαλής του Σερβικού στρατού είναι ο βασιλιάς Πέτρος Καραγεώργεβιτς, μαζί με το διάδοχο Αλέξανδρο, ενώ ακολουθεί ο  πρωθυπουργός Πάσιτς με τα μέλη της Σερβικής κυβέρνησης και όλους τους βουλευτές. Έτσι, η Κέρκυρα είναι για λίγο πρωτεύουσα του Σερβικού κράτους. Η Σερβική κυβέρνηση, εγκαθίσταται στο ξενοδοχείο «Bella Venezia», ενώ στη Βουλή των Σέρβων (τη «Σκουψίνα»), παραχωρείται για τις συνεδριάσεις  το Δημοτικό Θέατρο, όπου εντοιχίζεται πλάκα για να θυμίζει το γεγονός. Ανάμεσα στους βουλευτές είναι και πολλοί σοσιαλιστές οι οποίοι μένουν πιστοί στις επαναστατικές τους ιδέες και καταγγέλουν  με κάθε ευκαιρία το Σέρβικο σωβινισμό.  Πολλές φορές στη Βουλή δημιουργούνται επεισόδια και δύο φορές το Θέατρο κυκλώνεται από αποσπάσματα  του γαλλικού στρατού.

Φθάνοντας στην Κέρκυρα ο Σερβικός στρατός, ύστερα από μέρες πορείας και πείνας, είναι σε τόσο άθλια κατάσταση που ευνοείται η παρουσία εξανθηματικού τύφου, δυσεντερίας, πνευμονίας και άλλων ασθενειών που μεταδίδονται γρήγορα και προκαλούν σημαντικές απώλειες. Υπολογίζεται ότι από τις 18 Γενάρη  που αρχίζει η αποβίβαση, μέχρι τις 23 Φλεβάρη που ολοκληρώνεται, πεθαίνουν περίπου 3680 στρατιώτες. Τα συνεργεία δεν προφθαίνουν να θάβουν τα πτώματα και τα πλοία τους μεταφέρουν και τους ρίχνουν στην ανοιχτή  θάλασσα. Η θάλασσα ξαναφέρνει τα πτώματα στις ακτές του νησιού και οι δυτικές παραλίες της Κέρκυρας γεμίζουν ξύλινους σταυρούς. Λαμβάνονται δρακόντεια μέτρα για την περιστολή των ασθενειών, ενώ στην καταπολέμησή τους, πρωτοστατούν οι Κερκυραίοι γιατροί Κωνσταντίνος Παλατιανός και Σπυρίδων Παξινός, οι οποίοι και για τη δράση τους παρασημοφορούνται.

Στους Σέρβους παραχωρείται ο Άγιος Νικόλαος των Γερόντων όπου τη λειτουργία τελούν Σέρβοι παπάδες, ενώ εκδίδεται η εφημερίδα «Σερβικά Νέα» η οποία τυπώνεται στο τυπογραφείο Λάντσα με σέρβικα στοιχεία που προμηθεύει από την Ευρώπη η Γαλλική αρχή της Κέρκυρας.

28 Απρίλη 1916: το σέρβικο στρατόπεδο στο Βίδο

Αναδιοργάνωση και αναχώρηση

Στις 15 Μάρτη ο Σερβικός στρατός ολοκληρώνει την αναδιοργάνωσή του δημιουργώντας τις μεραρχίες «ΔΡΙΝΑ», «ΣΟΥΜΑΔΙΑ», «ΤΙΜΟΚ», «ΒΑΡΔΑΡ», «ΔΟΥΝΑΒΗΣ» και «ΜΟΡΑΒΑ» με πυροβολικό, κτήνη, οπλισμό και ιματισμό που χορηγούνται από τους Γάλλους.

Στις 6 Απρίλη οι πρεσβευτές Μ. Βρετανίας και Γαλλίας ανακοινώνουν στον Έλληνα πρωθυπουργό ότι: «αναπαυθέντων επαρκώς και αναρωσάντων των εν Κερκύρα Σερβικών στρατευμάτων, προτίθενται να μεταφέρωσιν ταύτα, συγκείμενα εξ 100000 χιλιάδων ανδρών, εις Θεσσαλονίκην, ατμοπλοϊκώς μεν από Κερκύρας μέχρι Πατρών, εκείθεν δε σιδηροδρομικώς εις Θεσσαλονίκην μέσω Αθηνών και Λαρίσης».

Στην ίδια ανακοίνωση αναφέρεται: «Αι κυβερνήσεις Μ. Βρετανίας και Γαλλίας, ουδόλως αμφιβάλλουσιν ότι η Ελλάς και εκ λόγω φιλανθρωπικών ακόμη θέλει δεχθή μετά προθυμίας την μεταφοράν ταύτην».

Η Ελληνική κυβέρνηση αρνείται γιατί η μετακίνηση τόσων δυνάμεων με τις περιορισμένες μεταφορικές ικανότητες των τότε σιδηροδρομικών συρμών, θα παρέλυε για ένα μήνα τουλάχιστον τις βασικές χερσαίες συγκοινωνίες σε βάρος της οικονομίας και γενικά της ζωής της χώρας. Προσθέτει δε ότι  μια τέτοια παραχώρηση είναι και παραβίαση της ουδετερότητας της χώρας.

Οι συμμαχικές κυβερνήσεις δυσαρεστούνται και η Γαλλία αρνείται τη χορήγηση δανείου 150 εκατομμυρίων φράγκων που είχε ζητήσει η  Ελλάδα. Τότε η Ελληνική κυβέρνηση αναγκάζεται να συνομολογήσει δάνειο με τη Γερμανία επιδεινώνοντας ακόμα περισσότερο τις σχέσεις με τις Συμμαχικές Κυβερνήσεις.

Η μεταφορά του Σερβικού στρατού στη Χαλκιδική γίνεται τελικά δια θαλάσσης χωρίς δυσάρεστα επεισόδια δεδομένης της Συμμαχικής κυριαρχίας στη Μεσόγειο. Aρχίζει στις 11 Απρίλη και τελειώνει στις 30 Μάη 1916. Στη Χαλκιδική συγκροτούνται τρεις στρατιές με έξι συνολικά μεραρχίες περιλαμβάνοντας 130000 άνδρες.

Τα επόμενα χρόνια στην Κέρκυρα

Μετά την αναχώρηση, πολλοί Σέρβοι οποίοι μένουν μόνιμα στο νησί, παντρεύονται Κερκυραίες και αποκτούν αργότερα την Ελληνική υπηκοότητα. Μέχρι σήμερα διασώζονται τα επίθετα Πέτροβιτς, Τόμιτς, Δημήτροβιτς κτλ. Ακόμα, ο στρατηγός Στογιάνοβιτς, μετέπειτα πρωθυπουργός μέχρι την εμφάνιση του Τίτο και ο επιτελικός αξιωματικός Ίλιτς, παντρεύονται τις δύο Κερκυραίες αδελφές, θυγατέρες Φωτίου Γαζή, ο οποίος ήταν ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου «Bella Venezia».

Γενικά οι Σέρβοι στρατιώτες αφήνουν καλές εντυπώσεις. Παρά την πείνα τους στις αρχές, δεν ακούγεται εκ μέρους τους ούτε μία κλοπή, λεηλασία ή βιαιοπραγία. Όσοι είχαν μπανκανότες πλήρωναν. Όσοι δεν είχαν, παρακαλούσαν με πολλή συστολή για λίγη «χλέμπα».

Μήνες αργότερα, στις 30 Ιούνη 1917, υπογράφεται στην Κέρκυρα η ομώνυμη διακήρυξη που προβλέπει με τη λήξη του πολέμου την ένωση της Σερβίας με τα γιουγκοσλαβικά εδάφη της Αυστροουγγαρίας  σε ανεξάρτητο κράτος.

Ύστερα από χρόνια, στην Κέρκυρα εγκαταθίσταται σερβικό προξενείο, το οποίο συγκεντρώνει τα οστά των Σέρβων στρατιωτών και τα τοποθετεί στο μαυσωλείο που βρίσκεται στην ανατολική πευκόφυτη ακτή, κοντά στο φάρο του Βίδο και το οποίο χτίζεται γι’ αυτό το σκοπό, λίγο πριν από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Κάθε χρόνο από τότε, ερχόταν στην Κέρκυρα, επίσημη αντιπροσωπεία του Σερβικού κράτους και τελούσε μνημόσυνο. Η αντιπροσωπεία αυτή έπαψε να έρχεται με τον Εμφύλιο Πόλεμο και ξανάρχισε όταν αποκαταστάθηκε η ηρεμία. Μνημεία υπάρχουν επίσης στον Άγ. Ματθαίο και στον όρμο των Γουβιών όπου έγινε η αποβίβαση το Γενάρη του 1916.

Επίδραση στη σοσιαλιστική κίνηση

Με τα λείψανα του Σερβικού στρατού έρχεταιι στην Κέρκυρα ο επαγγελματίας επαναστάτης Ηλία Γιοβάνοβιτς ο οποίος λιποτακτεί πριν ο στρατός αναδιοργανωθεί και μένει στην Κέρκυρα μέχρι το 1920. Ο Γιοβάνοβιτς ανήκε στην άκρα αριστερά του σερβικού σοσιαλιστικού κόμματος και  είχε σοβαρή θεωρητική κατάρτιση. Γύρω του συγκεντρώνεται ένας αριθμός νεαρών Κερκυραίων, έξω από την υπάρχουσα Σοσιαλιστική Ομάδα, που διαπαιδαγωγείται από αυτόν στις αρχές του προλεταριακού διεθνισμού. Εκτελείται λίγα χρόνια αργότερα στη Γιουγκοσλαβία.

ΠΗΓΕΣ:

1) Κατσαρός, Σπύρος, Ιστορία της νήσου Κέρκυρας 2, περισυλλογή εκ διαφόρων συγγραμμάτων, Κέρκυρα, Βιβλιοεμπορική Ο.Ε., χ.χ., σσ 428-430

2)   Στίνας, Ά., Αναμνήσεις, Εβδομήντα χρόνια κάτω από τη σημαία της Σοσιαλιστικής επανάστασης, Αθήνα, Ύψιλον / Βιβλία, 1985, σσ. 17-22 (Α’ έκδοση: Εκδόσεις Βέργος, 1977).

3) Σκόντρας, Σπυρίδων, «Το Μακεδονικόν Μέτωπον και το Ελληνικόν δράμα, 6. Το πρόβλημα της ανασυγκροτήσεως του Σερβικού στρατού», στην Εικονογραφημένη Ιστορία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου 1914-1918,  τ. Γ’,  Αθήναι,  Εκδοτικός Οίκος Κέκροψ, 1969, σσ. 98-103

Γιώργος Ζούμπος

Όπως δημοσιεύτηκε στην «Καθημερινή Ενημέρωση», 16/04/2016

* * *