«Ο σεβασμός τον οποίον άλλοτε έτρεφεν ο λαός προς το κοινοβούλιον αντικατεστάθη από ένα αίσθημα αδιαφορίας και δυσφορίας. Κάτι νοσηρόν υπάρχει εις την σημερινήν λειτουργίαν του κοινοβουλευτισμού» (ο βρετανός πολιτικός Λόυντ Τζωρτζ στα 1930)
Στις μέρες μας εξελίσσεται μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις του καπιταλιστικού συστήματος, η οποία πλήττει ιδιαίτερα την ελληνική οικονομία με δυσμενέστατες επιπτώσεις για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού και οι οποίες εκδηλώνονται καθημερινά και σε μεγάλη έκταση.
Το κατρακύλισμα των δημητριακών στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης έπειτα από το «κραχ». Η δεύτερη στήλη που αντιστοιχεί στις αυξήσεις παραμένει κενή. Η τρίτη που αντιστοιχεί στις πτώσεις είναι γεμάτη.
Η οικονομική κρίση και ο οικονομικός κύκλος
Κύριο αντικείμενό μας είναι τα επεισόδια στην Κέρκυρα το Μάη του 1936 τα οποία και αποτελούν απόηχο των γεγονότων της Θεσσαλονίκης εκείνου του μήνα. Για να κατανοήσει όμως ο αναγνώστης το πώς και γιατί φτάσαμε στα γεγονότα του 36, θεωρούμε απαραίτητο να δώσουμε πριν μια εικόνα της οικονομικής κρίσης η οποία ξέσπασε το 1929 και των συνεπειών της στην Ελλάδα. Άλλωστε, μια κυκλική οικονομική κρίση της καπιταλιστικής οικονομίας (σήμερα όπως και τότε) διαφοροποιείται σε ένταση, αλλά παρουσιάζει τα ίδια χαρακτηριστικά.
Η δημιουργία μιας οικονομικής κρίσης εύστοχα παρομοιάζεται με την αρχή κατολίσθησης βράχων στα βουνά. Η μια πέτρα κατρακυλώντας παρασέρνει την άλλη και καθώς γίνονται όλο και περισσότερες, κατρακυλούν ορμητικά προς τα κάτω.
Καθώς η καπιταλιστική παραγωγή βασίζεται στον ανταγωνισμό και στην προσπάθεια αύξησης του κέρδους, δημιουργεί συνέχεια αντίθεση ανάμεσα στην παραγωγή προϊόντων και τη δυνατότητα πώλησής τους, η οποία αναπόφευχτα οδηγεί σε κρίσεις.
Σε περίοδο κρίσης χρεωκοπούν επιχειρήσεις και όσες αποφεύγουν την καταστροφή υποχρεώνονται να μειώσουν τα έξοδα παραγωγής μειώνοντας τους μισθούς και αντικαθιστώντας τον πεπαλαιωμένο μηχανολογικό εξοπλισμό τους. Την οικονομική κρίση ακολουθεί η ύφεση, η αναζωογόνηση και μετά η άνοδος. Τα χαρακτηριστικά όμως αυτών των φάσεων, που αποτελούν τον οικονομικό κύκλο, είναι τέτοια ώστε ταυτόχρονα προετοιμάζουν και την επόμενη οικονομική κρίση. Από κρίση σε κρίση οι αντιθέσεις μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα οξύνονται και η κατάσταση των εργαζομένων χειροτερεύει.
Ξεκίνημα της κρίσης (και τότε) από τις Η.Π.Α. (1929)
Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Η.Π.Α. (όπως και άλλες καπιταλιστικές χώρες) συναντούν τεράστια εμπόδια στην ανάπτυξή τους, λόγω της ύπαρξης του αποικιοκρατικού συστήματος το οποίο στερεί από το αμερικανικό κεφάλαιο τεράστιες αγορές, πλουτοπαραγωγικές πηγές και φθηνό εργατικό δυναμικό. Η κρίση, εκδηλώνεται πρώτα στις ΗΠΑ, καθώς εκεί η συσσώρευση κεφαλαίων φτάνει σε τέτοιο σημείο ανάπτυξης που δεν είναι δυνατόν να την απορροφήσει η αμερικανική αγορά και οι περιοχές στις οποίες το αμερικανικό κεφάλαιο μπορεί να κινηθεί με κάποια σχετική ελευθερία. Η κρίση γενικεύεται και κατά την περίοδο 1929 – 1933 συγκλονίζεται συθέμελα ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα, τινάζοντας στον αέρα όλες τις ως τότε θεωρίες περί μόνιμης σταθεροποίησης (στη νεοσύστατη Σοβιετική Ένωση με τελείως διαφορετικό οικονομικό σύστημα, δεν υπάρχει αντίκτυπος της κρίσης).
Στο διάστημα της κρίσης, Η.Π.Α., Αγγλία, Γαλλία και Γερμανία, γνωρίζουν πτώση της βιομηχανικής παραγωγής, ενώ η ανεργία παίρνει καταστροφικές διαστάσεις
(στα 1932 στην Αγγλία υπάρχουνν 3,5 εκατομμύρια άνεργοι, στη Γερμανία 8 εκατομμύρια και στις ΗΠΑ 17 περίπου εκατομμύρια). Η σταδιακή έξοδος από την κρίση οδηγεί τις αστικές τάξεις πολλών χωρών σε ανοιχτή υποστήριξη του φασισμού, ενώ το κυνηγητό των εξοπλισμών παίρνει νέες διαστάσεις και η οικονομία στρατιωτικοποιείται. Η τάση αυτή είναι ιδιαίτερα εμφανής στη Γερμανία και την Ιαπωνία και υποδηλώνει ότι το θέμα της αναδιανομής και της αναδιοργάνωσης του κόσμου σε νέα βάση τίθεται επί τάπητος.
Ελλάδα και αγγλική λίρα
Ο αντίκτυπος της διεθνούς οικονομικής κρίσης γίνεται αισθητός στην Ελλάδα κύρια από το 1932. Η δραχμή εκείνη την εποχή είναι συνδεδεμένη με την αγγλική λίρα και όταν το 1931 η Μ. Βρετανία εγκαταλείπει τη χρυσή βάση και επιβάλλει αναγκαστική κυκλοφορία του χαρτονομίσματος, η δραχμή αρχίζει να γίνεται πληθωριστική, καθώς ο βαθμός σύνδεσης της ελληνικής οικονομίας με τη λίρα Αγγλίας είναι τέτοιος αναγκάζεται σε κλείσιμο επ΄ αόριστον το Χρηματιστήριο της Αθήνας.
Η κυβέρνηση Βενιζέλου (αναλαμβάνει το 1928 για τελευταία φορά την πρωθυπουργία) προσπαθεί χωρίς επιτυχία να συνδέσει τη δραχμή με το δολλάριο και πλέον οι κεφαλαιούχοι επιδιώκουν τη μετατροπή των κεφαλαίων τους σε χρυσό ή συνάλλαγμα εξανεμίζοντας τα αποθέματα της Τράπεζας της Ελλάδας. Η κυβέρνηση ακολουθεί συναλλαγματική πολιτική χαρακτηριζόμενη από προστατευτισμό. Παίρνει μέτρα κατά της εισαγωγής εμπορευμάτων, απαγορεύει την έξοδο κεφαλαίων και περιορίζει τις πιστώσεις, ενώ αδυνατεί να λάβει νέα δάνεια ή να αναστείλει την πληρωμή των χρεωλυσίων προς τις ευρωπαϊκές χώρες.
Εμπρός στο αδιέξοδο λαβαίνει το Μάη του 1932 μια σειρά μέτρων τα οποία ουσιαστικά σημαίνουν την κήρυξη της χώρας σε πτώχευση. Τα μέτρα είναι:
- Aπαγόρευση της ελεύθερης μετατρεψιμότητας της δραχμής σε χρυσό.
- Υποτίμηση της δραχμής
- Κατάργηση της ελεύθερης αγοράς συναλλάγματος.
- Αναστολή πληρωμής χρεωλυσίων και τόκων για όλα τα δάνεια του κράτους.
- Εγκαινίαση διεθνών εμπορικών συναλλαγών με βάση τον εμπορικό συμψηφισμό σε είδος (clearing).
Οι συνέπειες στην ελληνική οικονομία
Η κρίση της ελληνικής οικονομίας παίρνει μεγάλη έκταση λόγω της εξάρτησης της χώρας από το ξένο κεφάλαιο, αγκαλιάζει όλους τους τομείς της οικονομίας και όλες τις τάξεις. Μέχρι το 1932, οπότε ο αντίκτυπος του «κραχ» γίνεται ακόμα πιο έντονος:
Ο χρηματιστικές αξίες σημειώνουν ραγδαία πτώση, ενώ η βιομηχανική παραγωγή σημειώνει κατά την περίοδο 1928-1931 πτώση κατά 14,8%. Η αξία της αγροτικής παραγωγής από το 1929 ως το 1931 μειώνεται από 11 σε 5 δις δραχμές (μόνο η σταφίδα και ο καπνός σημειώνουν πτώση εξαγωγών κατά 30%).
Το εξωτερικό εμπόριο πλήττεται έντονα καθώς το 1932 οι εισαγωγές είναι κατά 14,5% λιγότερες, αλλά οι εξαγωγές μειώνονται και αυτές κατά 31,6%, ενώ τα μισά από τα καράβια με ελληνική σημαία είναι δεμένα στα λιμάνια. Παράλληλα, η υποτίμηση της δραχμής έχει σαν αποτέλεσμα τη μεγάλη μείωση της αγοραστικής δύναμης του πληθυσμού.
Η κυβέρνηση Βενιζέλου επιδιώκει να φορτώσει τα βάρη στους εργαζόμενους και παράλληλα καταφεύγει σε δάνεια με επαχθείς όρους. Κατά την περίοδο 1929-1931 παίρνει δάνεια ύψους 12 εκατομμυρίων λιρών, χωρίς όμως τελικά να αποφύγει την χρεωκοπία. Η πληρωμή του εξωτερικού χρέους φτάνει κατά το δημοσιονομικό έτος να απορροφά το 43% των εσόδων του προϋπολογισμού.
Η κατάσταση των εργατών, των αγροτών και των μικρομεσαίων
Η δύσκολη κατάσταση των εργαζομένων επιδεινώνεται ακόμα περισσότερο με την επίθεση που δέχεται το βιοτικό τους επίπεδο από την οικονομική ολιγαρχία. Η ανεργία αυξάνεται συνέχεια και ο αριθμός των ανέργων (σε μια χώρα με πληθυσμό 6,2 εκατομμυρίων ψυχών) μεταβάλλεται εντυπωσιακά:
- 1929: 30.000
- 1930: 165.000
- 1931: 218.000
- 1932: 267.000
Στην ίδια περίοδο το μέσο μεροκάματο μειώνεται κατά 30%.
Οι αγρότες (ειδικά οι εργάτες γης) οι οποίοι αποτελούν τότε το 67% του πληθυσμού δοκιμάζονται σκληρά από την κρίση με απότομη πτώση τιμών των γεωργικών προϊόντων, άνοδο τιμών στα βιομηχανικά είδη, μείωση της παραγωγής και συνεχή αύξηση των φόρων.
Τα αγροτικά χρέη μετά από συνεχείς αυξήσεις φτάνουν το 1932 στα 13 δις δραχμές και πολλοί αγρότες αναγκάζονται να ξεπουλήσουν την περιουσία τους. Ταυτόχρονα εντείνεται ο ρυθμός προλεταριοποίησης της αγροτιάς και αυξάνεται ο αριθμός των ανέργων εργατών γης.
Η οικονομική κατάσταση στα μεσαία στρώματα της πόλης επιδεινώνεται και αυτή. Εξαιτίας της μείωσης της αγοραστικής δύναμης του πληθυσμού, του συναγωνισμού του βιομηχανικού και του εμπορικού κεφαλαίου, των υψηλών φόρων και των επιτοκίων, βιοτέχνες, μικροεπαγγελαματίες και μικρέμποροι οδηγούνται στη χρεωκοπία. Ενδεικτικά και μόνο, μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 1932 χρεωκοπούν στην Αθήνα 250 μικρές επιχειρήσεις.
Ένα κείμενο στο Ριζοσπάστη
Στην πρώτη σελίδα του Ριζοσπάστη της 1ης Νοέμβρη 1929 δημοσιεύεται ένα μικρό κείμενο για το ξέσπασμα της κρίσης στις Η.Π.Α. με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ο “παράδεισος” της μπουρζουαζίας» το οποίο δίνει την πρώτη εντύπωση της κρίσης από την πλευρά του Κ.Κ.Ε. με τον ζωντανό λόγο της εποχής ο οποίος χαρακτηρίζει όλα τα κείμενα αυτής της εφημερίδας.
«Η κρίση ξέσπασε στις Ην. Πολιτείες της Αμερικής, στον δακτυλοδεικτούμενον αυτόν παράδεισο, που αποτελούσε την υπερηφάνεια κάθε μπουρζουαζίας. Και τι κρίση. Γιγαντιαία, καταστροφική που παρέσυρε Τράπεζες και χρηματιστήρια, βιομηχανίες και επιχειρήσεις που ως τα χθες ακόμη θεωρούνταν ακλόνητα φρούρια του αμερικάνικου καπιταλισμού. Κρίση που παρέσυρε αξίες τρισεκατομμυρίων και είχε εκατοντάδες χιλιάδων θύματα. Κρίση που οι ως τα τώρα τρομακτικές καταστροφές δεν είνε παρά ο μικρός πρόλογος, ενός πολύ μεγαλύτερου, ενός απέραντου κλονισμού της πολυθρύλητης αμερικάνικης «ευημερίας», που τόσο επωφελώς και επιτυχώς κατώρθωσε να εκμεταλλευθή το παγκόσμιο μακελλιό και να μετατρέψη τις σάρκες και το αίμα των εκατομμυρίων σκοτωμένων και θυμάτων του παγκόσμιου πολέμου σε χρυσό και δολλάρια.
Γιατί η χρηματιστηριακή καταστροφή όσο απέραντη και αν είνε, όσα θύματα και αν εδημιούργησε, είνε τίποτα μπρός στη γενικώτερη κρίση της βιομηχανίας και του εμπορίου που ξεσπάει στις Ηνωμ. Πολιτείες. Με όλε στις τρομερές συνέπειες της ανεργίας και της δυστυχίας. Ήδη η βιομηχανία του χάλυβος και των αυτοκινήτων, οι μεγαλύτερες βιομηχανίες διώχνουν χιλιάδες εργάτες χωρίς να λογαριάσουμε τις βιομηχανίες σιτηρών που από καιρό αντιμετωπίζουν την κρίση. Οι μπουρζουάδες μπορούν από τώρα ν΄ αρχίσουν τα κλάμματα…»
Γιώργος Ζούμπος
Εφημ. ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ, 02-05-2010
ΠΗΓΕΣ
· Β. Σκουλάτος – Ν. Δημακόπουλος- Σ. Κόνδης, Ιστορία νεότερη και σύγχρονη, Γ΄ Λυκείου, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1998 (έκδ. ΙΑ)
- Βλάχος Άγγελος, «Η ελληνική οικονομία 1923-1940», στην Ιστορία των Ελλήνων, τ. 12, Δομή, Αθήνα, χ.χ.
- Maurois Andre, Παράλληλη Ιστορία. Ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών 1917-1961, Φυτράκης, Αθήνα, 1963
- Πετρόπουλος Γιώργος: «Πως φτάσαμε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση 1929 – 1933», Ριζοσπάστης, φ. 13-05-2005
- Πολιτική Οικονομία του καπιταλισμού, Σύγχρονη Εποχή (έκδοση 5η), Αθήνα, 1977
- Εφημ. Ριζοσπάστης, φ. 01-11-1929 (ψηφιακή συλλογή Ε.Β.Ε.)
- Σύντομη ιστορία του ΚΚΕ, σχέδιο. Μέρος Α΄: 1918-1949, έκδοση ΚΕ του ΚΚΕ, Αθήνα, 1988
* * *
Leave A Comment