To Ιστορικό Ναυτικό Μουσείο της Βενετίας είναι το σπουδαιότερο του είδους του στην Ιταλία. Ιδρύθηκε το 1919, μόλις μετά την λήξη του Α’ Π.Π. Το 1964 μεταφέρθηκε στην θέση που βρίσκεται σήμερα, σε ένα οίκημα που κατά την περίοδο της Γαληνότατης Δημοκρατίας χρησίμευε σαν σιταποθήκη και που εφοδίαζε τους γειτονικούς φούρνους με σιτηρά για την παραγωγή γαλέτας για τις γαλέρες. Βρίσκεται στο Campo S. Biagio, πάρα πολύ κοντά στο παλιό arsenale (ναυπηγείο & οπλοστάσιο). Οι εκθέσεις καταλαμβάνουν 42 αίθουσες και 5 ορόφους.

Στο ισόγειο φυλάγεται μια συλλογή πυροβόλων και φορητών όπλων, καθώς επίσης και μια πρωτότυπη συλλογή 18 ανάγλυφων αναπαραστάσεων (προπλάσματα) , σε πίνακες, των φρουρίων της Βενετίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι αναπαραστάσεις είναι φτιαγμένες από ξύλο και πεπιεσμένο χαρτί και χρονολογούνται μεταξύ 16ου και 18ου αιώνα. Στο ισόγειο επίσης, εκτίθεται ένας τριπλός φανός πλεύσης πρύμης μιας βενετσιάνικης γαλέρας.
Ο πρώτος όροφος είναι αφιερωμένος στην ναυτική ιστορία της Βενετίας και παρουσιάζει εκθέματα και μοντέλα δεκάδων τύπων πλοίων, από τις πρώτες γαλέρες μέχρι τα «μοντέρνα» ιστιοφόρα πολεμικά γραμμής. Ξεχωρίζουν μοντέλα μεγάλης κλίμακας γαλέρας, μιας γαλεάτσας που έλαβε μέρος στην ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571 και το τελετουργικό πλοίο του Δόγη, ο Bucintoro.

Ο δεύτερος όροφος είναι αφιερωμένος στο ιταλικό πολεμικό ναυτικό και σε στολές, ενώ ο τρίτος έχει σαν θέμα τις γόνδολες και τα χαρακτηριστικές ναυτικές κατασκευές της βενετικής λιμνοθάλασσας. Άλλες αίθουσες είναι αφιερωμένες στις ναυπηγικές κατασκευές της Άπω Ανατολής. Ο τελευταίος όροφος είναι αφιερωμένος στις σχέσεις του ιταλικού ναυτικού με τις Σκανδιναβικές χώρες. Μια πλουσιότατη συλλογή κοχυλιών κλείνει την έκθεση.

Αναπαραστάσεις της Κέρκυρας

Όπως προαναφέραμε, στο ισόγειο του κτιρίου βρίσκονται 18 προπλάσματα, ανάγλυφες παραστάσεις βενετικών φρουρίων, πολλά από τα οποία βρίσκονται στον ελλαδικό χώρο. Δύο από αυτές αφορούν την Κέρκυρα. Ένα πρώτο πρόπλασμα αφορά το Παλαιό φρούριο, ενώ ένα δεύτερο αναπαριστά ολόκληρη την οχυρωμένη πόλη της Κέρκυρας και μέρος της εξοχής πέρα από τα τείχη, με χρονολογία 1692.

Η Κέρκυρα είχε πραγματικά μεγάλη αξία για τους Βενετούς. Ήταν σημαντικότατο λιμάνι αλλά ακόμα πιο πολύ, ήταν το κλειδί και φύλακας της Αδριατικής. Αν κάποιος κατάφερνε να καταλάβει την Κέρκυρα θα είχε ανοιχτό δρόμο και πρόσβαση στην καρδιά της Γαληνοτάτης. Ήταν φυσικό λοιπόν για την βενετική εξουσία να προσπαθήσει να καταστήσει την Κέρκυρα απόρθητη και για αυτό τον σκοπό εκμισθώθηκαν οι καλύτεροι αρχιτέκτονες και μηχανικοί και ξοδεύτηκαν τεράστια ποσά. Τα προπλάσματα κάνουν αναφορά στην έκθεση του προνοητή Donà (την οποία έστειλε στην γερουσία της Βενετίας το 1671, δεκαεννιά μήνες μετά την πτώση του Χάνδακα) και είναι βασισμένα σε μελέτη του μηχανικού Verneda, για την βελτίωση των αμυντικών οχυρώσεων.

Η ανάγλυφη απεικόνιση της Κέρκυρας που θα εξετάσουμε έχει κάποια ιδιαιτερότητα: Δεν απεικονίζει μόνο την πραματικότητα αλλά συνδίαζει και υποθετικά στοιχεία βελτίωσης των οχυρώσεων και εγκαταστάσεων.
Μια γενική διευκρίνηση που πρέπει να κάνουμε είναι ότι κατά τους περασμένους αιώνες, λόγω των προφανών δυσκολιών των μετακινήσεων και των ταξιδιών, πολλοί χάρτες γίνονταν αντιγράφοντας άλλους χάρτες και σχέδια, χωρίς αναγκαστικά ο δημιουργός τους να έχει επισκεφθεί προσωπικά τον επί μέρους τόπο, αντιγράφοντας και μεταδίδοντας τυχόν λάθη και ατέλειες. Επίσης, ειδικά για το Παλιό Φρούριο, πρέπει να πούμε ότι από την δημιουργία του προπλάσματος μέχρι τις μέρες μας, μεσολάβησαν οι φοβερές εκρήξεις των πυριτιδαποθηκών του 1718, οι ανατινάξεις τμημάτων των οχυρώσεων από τους Άγγλους, πριν την Ένωση και οι βομβαρδισμοί του 1943.

Παλαιό Φρούριο

εικ. 1

Ξεκινώντας λοιπόν με το πρόπλασμα του Παλαιού Φρουρίου, διακρίνεται αμέσως η απλοϊκότητα του έργου, ίσως ο δημιουργός θέλησε να δώσει μια γενική εικόνα, αποφεύγοντας τις λεπτομέρειες, δίνοντας βάρος μόνο στην οχύρωση: Η κύρια πύλη τοποθετείται στο ύψος της θάλασσας (εικ.1, Α), απουσιάζουν όλα τα οικήματα, διοικητήρια, στρατώνες, αποθήκες, προσβάσεις, πυροβολαρχίες κλπ, ενώ φαίνονται αρκετά καθαρά ο κατώτερος και ο ανώτερος οχυρός περίβολος (εικ. 2, Α). Οι οχυρώσεις των δύο κορυφών είναι κάπως διαφορετικές απ’ ότι είναι σήμερα και οι δύο τάφροι (εξωτερική και εσωτερική) ξεχωρίζουν, χωρίς την ύπαρξη των μεταγενέστερων κατασκευών (εικ. 2, Β). Το οχυρό της Καμπάνας είναι αρκετά ευδιάκριτο και καλύπτεται από ένα αμυντικό έργο με εξέχουσες γωνίες. (εικ. 2, C). Κάτω ακριβώς από το κάστρο της θάλασσας (εικ.2, D) λείπει η πέτρινη κατασκευή που λειτουργούσε σαν πυροβολείο ενώ ο βράχος πάνω στον οποίο στέκει σήμερα, φαίνεται οχυρωμένος.

εικ. 2

Οχυρωμένη πόλη

Το πρόπλασμα της οχυρωμένης πόλης της Κέρκυρας χαρίζει στον επισκέπτη πάρα πολλές λεπτομέρειες. Το νησί του Βίδο είναι εντελώς ανοχύρωτο, οι βενετικές αρχές έκριναν ότι δεν ήταν ανάγκη να το οχυρώσουν, εξαίρεση αποτελεί ο Σχούλεμπουργκ που εν όψει της πολιορκίας του 1716 είχε προγραμματίσει κάποια έργα. Αντίθετα, η νησίδα οχυρώθηκε από τους Δημοκρατικούς Γάλλους και οι μετέπειτα οχυρώσεις της έζησαν πολλές δραματικές και πρωταγωνιστικές στιγμές κατά την ρωσοτουρκική πολιορκία.
Το Παλαιό Φρούριο διακρίνεται σε όλες του τις λεπτομέρειες, πλούσιο σε οικήματα και κατασκευές, παρουσιάζοντας μια καινοτομία: Κάτω από το Μανδράκιο, προς τα ανατολικά (εικ.3, Α), διακρίνονται χαραγμένες προβλήτες, πρόκειται για μια υποθετική, μελλοντική επέκταση του αγκυροβολίου του φρουρίου. Τέτοιες χαράξεις διακρίνονται και απ’ την άλλη πλευρά του φρουρίου, στην μεριά της Βερσιάδας και στο ύψος του κυκλικού προμαχώνα. Σε εκείνο το σημείο διακρίνεται η χάραξη μιας εξέχουσας γωνίας (εικ.3, Α), ίσως προς αντικατάσταση του υπάρχοντα προμαχώνα, σαν μέτρο αναβάθμισης των αμυντικών έργων. Και τα δύο σημεία είναι μόνο χαραγμένα και όχι ανάγλυφα, γεγονός που μαρτυρεί την απουσίας τους την εποχή της απεικόνισης. Πολλά από τα απεικονισμένα οικήματα (εικ.3, Β) καταστράφηκαν στην έκρηξη του 1718.

εικ.3

 

Έξω από το Παλαιό Φρούριο και πριν την Σπιανάδα, παρατηρούμε την απουσία της λέσχης των Ευγενών (loggia), ενώ ταυτόχρονα αναπτύσσεται ένα οχυρωματικό έργο με δύο ημιπρομαχώνες, μια εξέχουσα γωνία και τάφρο (εικ. 4, Α) που ουσιαστικά δεν υπήρχε στην πραγματικότητα. Και αυτό στην ουσία αποτελεί μια υπόθεση εξέλιξης των ήδη υπάρχοντων αμυντικών έργων του Παλαιού Φρουρίου. Τα κτίσματα της πόλης δεν τηρούν την πραγματική θέση και τοποθεσία, χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα δύο μεγαλύτερα (εικ.4, Β), μάλλον οι καθολικοί ναοί του Αγίου Ιακώβου και Ανουντσιάτας οι οποίοι δεν βρίσκονται τοποθετημένοι στην πραγματική τους θέση.
Γενικά παρατηρείται η απουσία δρόμων και κάποια χωροταξική αταξία.

εικ. 4

Οι οχυρώσεις προς την μεριά της ξηράς είναι αρκετά ευδιάκριτες και αντικατοπτρίζουν πιστά την πραγματική διάταξη της εποχής.
Εκτός από το Νέο Φρούριο με τους δύο ημιπρομαχώνες του (εικ. 5, A), φαίνεται καθαρά όλο το προμαχωνικό μέτωπο που κάλυπτε την πόλη από την μεριά της ξηράς.

εικ.5

B -> Χαμηλές οχυρώσεις Ν. Φρουρίου
C -> Punta Perpetua
D -> Κορακοφωλιά
Ε -> Κερατοειδές οχύρωμα του Σκάρπωνα
F -> Προμαχώνας Σαραντάρη
G -> Πλατφόρμα Αγ. Αθανασίου
Η -> Προμαχώνας Ραϊμόντι
J -> Ημιπρομαχώνας Ραϊμόντι
Κ -> Προμαχώνας Βαλιέρ
L -> Ημισέληνος Γριμάνι
Μ -> Ημισέληνος Κορνέρ
Ν -> Κερατοειδές οχύρωμα Αγ. Αντωνίου και ημισέληνός του

Επίσης, μπορούμε να ξεχωρίσουμε τις τρεις πύλες της πόλης, Porta Reale (εικ.5, P), Porta Raimondi (εικ.5, R) και Porta Spilea (εικ.5, S). Oι οχυρώσεις περικλείονταν από τάφρο (Τ).

Έξω από την πόλη, συναντάμε το προάστιο του Σαρόκου (εικ. 7, G), το προάστιο της Γαρίτσας (εικ. 7, Β), του Μαντουκιού και του Κεφαλομάντουκου (εικ. 7, C και D). Προς την λίμνη του Χαλικιόπουλου διακρίνονται αλυκές (εικ. 7, Α). Τα οχυρά του Σωτήρα και του Αβράμη (εικ. 7, Ε και F) διακρίνονται μόνο χαραγμένα, θα ολοκληρωθούν λίγα χρόνια μετά την πολιορκία του 1716.

εικ.7

Ουσιαστικά, από τις βελτιώσεις και εξελίξεις των οχυρώσεων που πρότεινε ο Donà, μόνο τα οχυρά του Σωτήρα και του Αβράμη πραγματοποιήθηκαν. Όλα τα υπόλοιπα (τάφρος/διώρυγα, επέκταση Μαντρακίου, βελτίωση εξωτερικού και εσωτερικού τείχους Παλαιού Φρουρίου) δεν κατάφεραν να υλοποιηθούν. Είχε αρχίσει η πτώση της Δημοκρατίας.

Η διορατικότητα, η οξυδέρκεια και η ακρίβεια των προβλέψεων του Verneda θα επαληθευτούν κατά την πολιορκία του 1716, όταν θα απογυμνωθεί η αδυναμία των τότε υπαρκτών οχυρώσεων, ενάντια σε μια οργανωμένη πολιορκία, ενισχυμένη με πυροβολικό και με χιλιάδες πολιορκητές. Η έλλειψη ικανοποιητικού αριθμού μαχητών, η απουσία ορισμένων καίριων αμυντικών έργων και η επιλογή της Γαληνοτάτης να βασισθεί σε μισθοφoρικά στρατεύματα, θα κάνουν την σωτηρία της Κέρκυρας να κρέμεται από ένα λεπτό νήμα. Μόνο η στρατιωτική ευφυΐα του Σχούλεμπουργκ, η καταστρεπτική βροχή και η είδηση της ήττας στο Πετροβάραντιν θα συμβάλλουν έτσι ώστε η τελευταία μοιραία επίθεση του Τούρκου να μην πραγματοποιηθεί.

Αναμφισβήτητα, σε μία εποχή που δεν υπήρχαν φωτογραφικές μηχανές, βίντεο και γρήγορες επικοινωνίες, αυτή η αναπαράσταση της Κέρκυρας παρουσίαζε μια αρκετά ακριβή εικόνα της οχυρωμένης πόλης, και η ανάγλυφη ιδιότητα πρόσθετε σαφήνεια και διαστάσεις, κάνοντας την όλη εικόνα πιο αρμονική και εύκολα κατανοούμενη.

* * *

Διαβάστε επίσης...