Ο Δεύτερος Συνασπισμός κατά της Γαλλίας (1798-1802) ήταν η δεύτερη συμμαχία διαφόρων ευρωπαϊκών κρατών υπό την αιγίδα της μοναρχίας των Αψβούργων της Αυστρίας και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, που είχε σαν σκοπό να αντιταχτεί στην επέκταση της επαναστατικής Γαλλίας. Στα πλαίσια αυτής της συμμαχίας θα πραγματοποιηθεί η μεσογειακή ναυτική εκστρατεία του Ουζάκωφ (1798-1800), που είχε σαν αποκορύφωμα την κατάληψη της Κέρκυρας και την δημιουργία της Επτανήσου Δημοκρατίας. Μετά την κατάληψη των Ιονίων Νήσων η ναυτική ομάδα του Ουζάκωφ συνέβαλε στην ναυτικό αποκλεισμό των γαλλικών λιμένων στην Ιταλία και στην κατάκτηση της Νάπολης και της Ρώμης.
Ρωσικές επιχειρήσεις στην Μεσόγειο
Για τις ναυτικές επιχειρήσεις στην Μεσόγειο επιλέχτηκε η ναυτική ομάδα της Σεβαστούπολης, υπό τις διαταγές του αντιναύαρχου Ουζάκωφ, ο οποίος προβιβάστηκε αμέσως σε ναύαρχο και απέπλευσε στις 13 Αυγούστου του 1798, επικεφαλής επτά φρεγατών και τριών πλοίων μεταφοράς στρατευμάτων. Συνολικά η δύναμη είχε στην διάθεσή της 792 πυροβόλα και 7400 άνδρες, συμπεριλαμβανομένων 1700 στρατιωτών για αποβατικές επιχειρήσεις.
Κατά την άφιξη στα Δαρδανέλλια η ρωσική ομάδα ενώθηκε με την τουρκική, η οποία συμμετείχε με τέσσερα πολεμικά πλοία γραμμής, έξι φρεγάτες και 14 κανονιοφόρους. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, από τις 28 Σεπτεμβρίου ως τις 5 Νοεμβρίου, ο Ουζάκωφ θα διώξει τους Γάλλους από τα Κύθηρα, την Ζάκυνθο, την Κεφαλονιά και την Λευκάδα και θα αρχίσει τις προετοιμασίες για τον ναυτικό αποκλεισμό της Κέρκυρας.
Το νησί της Κέρκυρας θεωρούνταν πάντα το κλειδί της Αδριατικής. Για τέσσερις αιώνες ανήκε στη Δημοκρατία της Βενετίας η οποία είχε δημιουργήσει πολλά έργα για την ενίσχυση της άμυνας. Μετά την πτώση της Δημοκρατίας και το πέρασμα του νησιού στους Δημοκρατικούς Γάλλους, οι Γάλλοι μηχανικοί αύξησαν σημαντικά την αμυντική ικανότητα της Κέρκυρας, μετατρέποντάς την σε απόρθητο φρούριο. Στην έκθεσή του προς το Διευθυντήριο στις 27 Αυγούστου του 1797, ο Ναπολέων έγραφε: «Τα νησιά της Κέρκυρας, Ζακύνθου και Κεφαλονιάς είναι πιο σημαντικά για εμάς παρά ολόκληρη η Ιταλία.“
Ρωσικές ναυτικές επιχειρήσεις στην Κέρκυρα
Κατά την έναρξη της πολιορκίας η πόλη-φρούριο διέθετε 650 πυροβόλα, φρουρά 3.000 αντρών και προμήθειες για έξη μήνες. Από την πλευρά της θάλασσας η πόλη προστατευόταν από δύο νησιά, το Λαζαρέτο και το Βίδο, το οποίο ήταν καλά οχυρωμένο και οπλισμένο.
Η πολιορκία άρχισε τα τέλη Οκτωβρίου, με την άφιξη μιας ρωσικής εμπροσθοφυλακής με επικεφαλής τον πλοίαρχο Σελίβατσεφ, ενώ στις 9 του Νοέμβρη έφτασε και το υπόλοιπο των δυνάμεων του Ουζάκωφ.
Η ρωσική δύναμη αγκυροβόλησε στα νότια του φρουρίου, υπό συνθήκες όχι τόσο ιδανικές, αφού είχε αρχίσει να αισθάνεται την έλλειψη τροφίμων. Επιπλέον, δεν διέθετε ικανοποιητικό αριθμό αντρών για μια επίθεση στα φρούρια, αφού δεν είχαν φτάσει ακόμη τα στρατεύματα που οι Τούρκοι είχαν υποσχεθεί. Αλλά παρ’όλες τις δυσκολίες, ο Ουζάκωφ κατάφερε να δημιουργήσει ένα αποτελεσματικό ναυτικό αποκλεισμό, στερώντας στην γαλλική φρουρά την δυνατότητα να λάβει εξωτερική βοήθεια. Επιπλέον, για να εμποδίσει τον εφοδιασμό της πόλης από την ύπαιθρο δημιούργησε προγεφυρώματα με φρουρές εξοπλισμένες με κανόνια, τα οποία άρχισαν ένα συστηματικό βομβαρδισμό των οχυρώσεων.
Ήδη, από την 1η Ιανουαρίου 1799 ο Ουζάκωφ μπορούσε να βασιστεί σε μια δύναμη 12 πολεμικών πλοίων γραμμής, 11 φρεγατών και αρκετών μικρότερων μονάδων. Όλη η διάρκεια της πολιορκίας της Κέρκυρας, η οποία διήρκεσε τρεις μήνες περίπου, χαρακτηρίστηκε από διάφορες ναυτικές αψιμαχίες μεταξύ των ρωσικών και των γαλλικών πλοίων. Αυτές οι αψιμαχίες, μαζί με τους συστηματικούς βομβαρδισμούς, άρχισαν να φθείρουν τις γαλλικές δυνάμεις.
Μελετώντας την διάταξη της άμυνας του νησιού, οι Ρώσοι κατέληξαν στο συμπέρασμα πως το κλειδί της άμυνας ήταν το νησί Βίδο. Η επίθεση σχεδιάστηκε προσεκτικά και σε κάθε λεπτομέρεια. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην επικοινωνία και τις διαβιβάσεις και ειδικά για αυτό το σκοπό αναπτύχθηκε ένας πίνακας 130 σημάτων με συμβατικές σημαίες.
Η επίθεση στο νησί Βίδο άρχισε τις 18 του Φεβρουαρίου 1799 στις 7 το πρωί. Ένα σήμα από την ναυαρχίδα “Svyatoy Pavel” (Άγιος Παύλος) έδωσε την αρχή του βομβαρδισμού από 7 πλοία γραμμής και 10 φρεγάτες, οι κανονιοστοιχίες των οποίων άνοιξαν πυρ εναντίον του νησιού και των παράκτιων έργων.
Φίοντορ Φιοντόροβιτς Ουζάκωφ
Ακολούθησε βαρύς βομβαρδισμός στον οποίο ενώθηκαν και τα υπόλοιπα πλοία του στόλου. Ένας αριθμός πλοίων παραχωρήθηκε σε μια κατά μέρος μονάδα που είχε σαν αποστολή να εμποδίσει την άφιξη οποιωνδήποτε ενισχύσεων από την ξηρά και παράλληλα να απασχολήσει τα γαλλικά πλοία που ήταν αγκυροβολημένα κάτω από την προστασία των φρουρίων. Γύρω στις 11 το πυρ των αμυνομένων είχε εξασθενήσει σημαντικά και από την ναυαρχίδα υψώθηκε το σήμα της έναρξης της αποβάσεως. Αποβιβάστηκαν περίπου 2.000 άντρες και στις δύο το μεσημέρι το νησί είχε καταληφθεί. Από την φρουρά του πιάστηκαν αιχμάλωτοι 422 άντρες, οι όποιοι γλύτωσαν επειδή παραδόθηκαν στους Ρώσους. Όσοι έπεσαν στα χέρια των Τούρκων σφαγιάστηκαν. Παράλληλα ξεκίνησε μια γενική επίθεση εναντίων των φρουρίων της Κέρκυρας. Μια πρώτη επίθεση απέτυχε ενώ μια δεύτερη κατάφερε κάποιες επιτυχίες.
Η κατάσταση είχε γίνει πλέον αφόρητη και ο Γάλλος κυβερνήτης απέστειλε επιστολή ζητώντας ανακωχή 24 ωρών. Την επόμενη μέρα, ο Ουζάκωφ υποδέχτηκε στην ναυαρχίδα του τον Γάλλο στρατηγό Σαμπώ, ο οποίος υπέγραψε την άνευ όρων συνθηκολόγηση.
Στους 2931 Γάλλους στρατιώτες που παραδόθηκαν απονεμήθηκε η τιμή των όπλων και τους επιτράπηκε να παρελάσουν με πλήρη εξάρτηση μέχρι την Σπιανάδα, όπου κατέθεσαν τα πολεμικά λάβαρα, σπαθιά και όπλα, εξαιρουμένων των αξιωματικών. Στη συνέχεια τους δόθηκε το δικαίωμα να επιστρέψουν στην πατρίδα τους με τη δέσμευση να μην πολεμήσουν για 18 μήνες.
Για το επόμενο διάστημα που ακολούθησε, η φύλαξη του νησιού της Κέρκυρας ανατέθηκε στο σύνταγμα Γκογκόλεφ.
Κανόνι
Έτος τήξης: 1800
Χυτήριο: Αλεξαντρόφσκι
Βάρος: 1694 κιλά
Διαμέτρημα: 140 χιλιοστά
Βεληνεκές: 1650 μέτρα
Δυναστεία: Παύλος A’ Ρωμανώφ
Το αποκαταστημένο κανόνι έχει διάμετρο 140 χιλιοστών και μήκος 2,62 μ.
Πρόκειται για ένα μοντέλο 18 λιβρών που προέρχεται από το αγγλικό σχέδιο Armstrong, το οποίο είχε ήδη παραχθεί στα αγγλικά χυτήρια Carron. Είναι σχεδόν σίγουρο πως το ρωσικό κανόνι (με χαραγμένη την ημερομηνία κατασκευής 1799) βγήκε από τα χυτήρια Αλεξαντρόφσκι της Καρελίας, υπό τη διεύθυνση του Τσαρλς Γκασκόιν (Charles Gascoigne).
Ο Γκασκόιν ήταν ο διαχειριστής των χυτηρίων Carron (Falkirk, Σκωτία), και πιστεύεται ότι ήταν ο εφευρέτης των καρονάδων ( carronades – κοντόκαννα πυροβόλα μεγάλης ισχύος).
Το χυτήριο στη Σκωτία είχε παραδώσει το 1774 στη Ρωσία ένα σύστημα αποχέτευσης υδάτων για τις αποθήκες της Κροστάνδης, ουσιαστικά μια ατμαντλία (fire engine), κάτι που ήταν πρωτοποριακό για την τεχνολογία της εποχής.
Πριν την άφιξη του Γκασκόιν, η Carron – η οποία είχε προμηθεύσει κανόνια στην Αγγλία ήδη από το 1760- είχε βρεθεί σε δύσκολη θέση λόγω προβλημάτων παραγωγής που οδήγησαν σε μια τόσο κακή ποιότητα των κανονιών, (βρέθηκαν πολλές ατέλειες στις δοκιμές) ώστε η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να ακυρώσει όλες τις τρέχουσες συμβάσεις και να καταστρέψει τις μονάδες που είχαν ήδη παραδοθεί.
Με την άφιξη του Γκασκόιν στην διεύθυνση της Carron άρχισε μια πλήρης αναδιοργάνωση του χυτηρίου και, για να αντισταθμιστεί η απώλεια των συμβάσεων με την βρετανική κυβέρνηση, αποφασίστηκε να στραφεί το βάρος στις αγορές του εξωτερικού και στην παραγωγή ελαφρότερων πυροβόλων για τους ιδιωτικούς στόλους. Από αυτή την ανάγκη της αγοράς προήλθε πιθανόν η σχεδίαση της καρονάδας, η οποία στην συνέχεια εξόπλισε με μεγάλους αριθμούς και το ίδιο το βρετανικό ναυτικό.
Για τους λόγους αυτούς, ο Carron το 1786 έψαξε και τελικά κέρδισε την παραγγελία για μηχανήματα και ατμοκινητήρες από τα χυτήρια Αλεξαντρόφσκι. Ο Γκασκόιν συνόδευσε τα μηχανήματα στη Ρωσία μαζί με κάποιους εργάτες. Η παρουσία του οδήγησε στην απόφαση για την ανοικοδόμηση των χυτηρίων Αλεξαντρόφσκι και Κοντσεζέφσκι στο Πετροζαβόντσκ, στην λίμνη Ονέγκα.
Κατασκευάστηκαν νέες υψικάμινοι και τοποθετήθηκαν νέα μηχανήματα για την οριζόντια διάτρηση των καννών των πυροβόλων, σύμφωνα με τα σχέδια του Γάλλου Μόριτζ (Moritz). Ατμοκίνητα συστήματα γερανών υψηλής ικανότητας μετέφεραν τα κανόνια από το σημείο τήξης σε σιδηροτροχιές και από εκεί στο σημείο διάτρησης της κάννης. Επιτεύχθηκε μια μεγάλη βελτίωση στην ποιότητα παραγωγής, υιοθετώντας ένας σχέδιο το οποίο εμπνέονταν από το παραδοσιακό βρετανικό σχέδιο Armstrong, (το νέο σχέδιο Blomefield βρίσκονταν ακόμα υπό ανάπτυξη), συμπεριλαμβανομένων ορισμένων καινοτομιών από τις νέες καρονάδες.
Ρώσικο κανόνι στην Παλαιοκαστρίτσα
Τα στοιχεία που μαρτυρούν την επίδραση του παλιού σχεδιασμού, εκτός από το γενικό σχήμα και τις αναλογίες, είναι ο δεύτερος δακτύλιος μπροστά από τον οριζόντιο άξονα περιστροφής, η προσεγμένη επεξεργασία του στομίου της κάννης, το καμπυλωτό πυγαίο, η τοποθέτηση του αετού των Ρωμανώφ στην κάννη, στην ίδια θέση που το βρετανικό πολεμικό ναυτικό τοποθετούσε τα διακριτικά του. Αντί για τον απλό κάθετο δακτύλιο που χαρακτήριζε τα πυροβόλα Blomefield, υιοθετήθηκε ένας επιμελημένος οριζόντιος δακτύλιος παρόμοιος με αυτόν που είχε σχεδιαστεί για την καρονάδα.
Η μέθοδος σταμπαρίσματος με χαράξεις είναι πανομοιότυπες με εκείνες που χρησιμοποιούσε η Carron:
Στο δεξιό τμήμα του άξονα περιστροφής αναφέρεται το διαμέτρημα (σε λίβρες), βάρος και ημερομηνία.
Στο αριστερό τμήμα του άξονα περιστροφής βρίσκουμε τον αριθμό σειράς, το όνομα του χυτηρίου και το όνομα του διευθυντή του (τα δύο τελευταία με κυριλλικούς χαρακτήρες).
Τα ρώσικα κανόνια που βρίσκονται στην Κέρκυρα είναι ναυτικά πυροβόλα επιβιβασμένα σε πλοία και στην Κέρκυρα εκτελούσαν ρόλο στατικής άμυνας σε συγκεκριμένες θέσεις. Πρόκειται για ένα στην Παλαιοκαστρίτσα, ένα στο Κανόνι και ένα τελευταίο στο Παλαιό Φρούριο. Είναι όλα διαμετρήματος 140χλσ και η μόνη διαφορά που παρουσιάζουν μεταξύ τους βρίσκεται στην ημερομηνία τήξης που κυμαίνεται μεταξύ του 1799 και του 1800. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς πως και πότε έφτασαν στο νησί. Αντίθετα, οι ρωσικές μονάδες πυροβολικού ξηράς που πέρασαν από την Κέρκυρα ήταν εφοδιασμένες με πυροβόλα μικρότερου διαμετρήματος (12 λιβρών) και ανήκαν στον 1° Λόχο του 6ου Συντάγματος Πυροβολικού.
Σπύρος Ιωνάς
* * *
